Κυριακή 23 Μαΐου 2010
Διάλεξη στη Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης (18.1.1999)
Διάλεξη του Πέτρου Θεοχαρίδου στη Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης (18.1.1999)
Κύριε Πρόεδρε της Θρακικής Εστίας
Κυρίες και Κύριοι
Αισθάνομαι βαθύτατα την τιμή που μου κάνετε με την παρουσία σας εδώ και σας ευχαριστώ πολύ.
Θέμα της αποψινής ομιλίας μου είναι:
ΟΙ ΠΟΜΑΚΟΙ
ΩΣ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
Αρχίζω εκπέμποντας S.O.S., λέγοντάς σας ότι
Η ΘΡΑΚΗ ΜΑΣ ΑΠΕΙΛΕΙΤΑΙ. Η ΘΡΑΚΗ ΜΑΣ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ.
Η Θράκη μας απειλείται και κινδυνεύει από τους Τούρκους.
Ξέρω ότι δε λέω κάτι καινούριο, κάτι άγνωστο σε σας, όμως σας το λέω με μεγάλη ανησυχία, με ανείπωτη στενοχώρια. Άλλωστε καθημερινά οι Έλληνες βιώνουμε την τουρκική προκλητικότητα και αρπακτικότητα.
Δεν ξεχνούμε ότι οι Τούρκοι, στα χίλια χρόνια που είναι γείτονές μας, άλλο δεν κάνουν από το να μας φέρονται εχθρικά, να επιβουλεύονται την ελευθερία της πατρίδας μας, να προσπαθούν ν' αρπάξουν τη γη μας, την κληρονομιά μας, τη ζωή μας.
Και ασφαλώς δεν ξεχνούμε, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι οι Τούρκοι όλα τα 'χουν προμελετημένα, ψάχνουν την αιτία κι εκμεταλλεύονται κάθ’ ευκαιρία!
Θα προσπαθήσω λοιπόν να σας γνωρίσω τους Πομάκους και να σας ευαισθητοποιήσω περισσότερο στη σημασία τους για το μειονοτικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Πατρίδα μας στη Θράκη.
Πρώτη γνωριμία μου με τους Πομάκους
Πρωτογνώρισα τους Πομάκους στις αρχές του 1964, όταν νεοδιορισμένος δάσκαλος πήγα σε πομακικό χωριό.
Ήθελα; Κανείς δε με ρώτησε!. Μου είπαν:
"Τοποθετείσαι στο Μουσουλμανικό σχολείο Σπανοτόπου".
Απόρησα. Ιδρώτας περιέλουσε το πρόσωπό μου. . . Ρώτησα και μου είπαν:
"Στους νομούς Ξάνθης και Ροδόπης (Κομοτηνής) έχουμε τη Μουσουλμανική μειονότητα. Αυτή αποτελείται από Τούρκους και Πομάκους. Οι Πομάκοι ζουν στα ορεινά, οι Τούρκοι στα πεδινά. Είναι Μωαμεθανοί κι έχουν δικά τους σχολεία. Σ΄ έν' απ' αυτά τα σχολεία τοποθετείσαι σήμερα κι εσύ. ."
Όμως εγώ . . . είμαι Χριστιανός, ψέλλισα. Εγώ φλογίζομαι από την επιθυμία να γαλουχήσω Ελληνόπουλα! . . . Θέλω να εργαστώ σε ελληνικό, Χριστιανικό σχολείο.
"Δεν υπάρχουν θέσεις στα Ελληνικά σχολεία, μου είπαν. Ή πηγαίνεις στο Μουσουλμανικό σχολείο που σε τοποθετούμε ή επιστρέφεις στο σπίτι σου!!!
"Ει δ' αγανακτείς, και σ' αυτόν λυπείς και το φέρον σε φέρει". (Αν, πάλι, αγανακτείς, και τον εαυτό σου λυπείς και η μοίρα σε οδηγεί.)
Πήρα τη βαλίτσα μου και ξεκίνησα.
Προχώρησα στα τυφλά. Όλοι οι συνάδελφοί μου, και όχι μόνο οι δάσκαλοι, απληροφόρητοι και στα σκοτεινά προχωρήσαμε.
Αργότερα (το 1970) μεταξύ άλλων έγραφα προς το Υπουργείο Εξωτερικών και τα εξής:
"Πεντήκοντα έτη μετά την απελευθέρωσιν της Θράκης μας, δεν γνωρίζομεν, ειμή ελάχιστα, περί Πομάκων.
Διοριζόμεθα εις την πομακικήν περιοχήν και υπηρετούμεν εις αυτήν οι διδάσκαλοι, οι στρατιωτικοί, οι αστυνομικοί, οι δασικοί, οι κοινοτικοί, οι ταχυδρομικοί Έλληνες Χριστιανοί υπάλληλοι χωρίς καμμίαν προπαίδευσιν και ειδίκευσιν, χωρίς να γνωρίζωμεν την καταγωγήν, την ιστορίαν, τα ήθη και έθιμα, την θρησκείαν, την γλώσσαν, την νοοτροπίαν, τον πολιτισμόν των Πομάκων και χωρίς καμμίαν δυνατότητα να ενημερωθώμεν περί αυτών λόγω παντελούς ελλείψεως σχετικών βοηθημάτων. Ούτω οι μεν Πομάκοι γίνονται ευκόλως θύματα της αδυσωπήτου ανθελληνικής τουρκικής προπαγάνδας, εξ ημών δε άλλοι θεωρούμεν αυτούς Τούρκους, άλλοι Βουλγάρους και μόνον ελάχιστοι ενδιαφερθέντες κι ερευνήσαντες εσχημάτισαν ορθήν περί των Πομάκων αντίληψιν της ελληνοθρακικής καταγωγής των.
Πώς όμως είναι δυνατόν ν' ασκήσωμεν ορθήν (εθνικήν) πολιτικήν, να διοικήσωμεν, ν' αστυνομεύσωμεν, να εκπαιδεύσωμεν επιτυχώς τους Πομάκους, χωρίς να γνωρίζωμεν τα πάντα περί αυτών;
. . . . . . . . . . . . . . .
Αι σκέψεις αυταί, κύριε Υπουργέ, με ωδήγησαν εις την απόφασιν ν' ασχοληθώ με το ζήτημα των Πομάκων. . ."
Όμως το Υπουργείο Εξωτερικών, που ήταν και είναι αρμόδιο για τα μειονοτικά ζητήματα, είχε άλλην αντίληψη και κατεύθυνση κι εμπόδισε (απαγόρευσε) την έκδοση του βιβλίου μου: "ΠΟΜΑΚΟΙ οι Μουσουλμάνοι της Ροδόπης. . . (Δείχνω το βιβλίο). Κι αυτό, για να μην αντιμετωπίσουμε αντιδράσεις από την πλευρά της Τουρκίας! Δυστυχώς τέτοια δειλία και υποτακτικότητα χαρακτήριζε την εξωτερική πολιτική μας.
Οπωσδήποτε πάντως από τότε οι Τούρκοι δεν ήθελαν ν' ακούσουν ούτε το όνομα Πομάκοι κι εγώ έγραφα ότι . . .οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι! ! !
Ας γνωρίσουμε λοιπόν τους Πομάκους.
Η ταυτότητα των Πομάκων
Ταξιδεύοντας στη Δυτική (την Ελληνική) Θράκη, με τρένο η οδικά, κι από το Νέστο ως την Ορεστιάδα βλέπεις αριστερά σου να υψώνονται βουνά. Τα βουνά αυτά ανήκουν στην οροσειρά της Ροδόπης, που υψώνει τις κορυφές της από τις πηγές του Στρυμόνα ως τις εκβολές του Έβρου κι από την Ξάνθη, την Κομοτηνή και την Αλεξανδρούπολη ως το Χάσκοβο και τη Στενήμαχο της Βουλγαρίας. Πάνω στην οροσειρά της Ροδόπης είναι η περιοχή των Πομάκων.
Την ανθρώπινη παρουσία πάνω στη Ροδόπη αποτελούν οι Έλληνες (Ελληνική επικράτεια), οι Βούλγαροι (Βουλγαρική επικράτεια), Τουρκόφωνοι και οι Πομάκοι.
Οι Πομάκοι είναι οι κυριότεροι κάτοικοι της οροσειράς και καθώς η Ροδόπη στο μεγαλύτερο μέρος της βρίσκεται μέσα στη Βουλγαρία, το ίδιο και οι Πομάκοι, που έχουν περιληφθεί στο βουλγαρικό κράτος, είναι περισσότεροι (δεκαπλάσιοι).
Στην Ελληνική επικράτεια οι Πομάκοι αριθμούν 40.000 - 45.000 άτομα περίπου και κατοικούν σε ορεινά χωριά του νομού Ξάνθης, του νομού Ροδόπης και, ελάχιστοι, του νομού Έβρου.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες πολλοί Πομάκοι εγκαταλείπουν τα ορεινά χωριά τους και κατοικούν στην Ξάνθη, την Κομοτηνή και σε χωριά του κάμπου τους.
Είναι Μουσουλμάνοι (Μωαμεθανοί). Και οι μιναρέδες πάνω από τα τζαμιά εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες των πομακικών χωριών.
Ασχολούνται βασικά με την καπνοκαλλιέργεια, την κτηνοτροφία και τη δασική εκμετάλλευση
Μιλούν τη μητρική τους πομακική γλώσσα κι εκφράζουν τα συναισθήματά τους με τα δικά τους πομακικά τραγούδια. Χορεύουν (όσο χορεύουν) δικούς τους πομακικούς χορούς.
Οι Πομάκισσες ντύνονται με τις ωραιότατες τοπικές ενδυμασίες τους ή σκεπάζουν το σώμα τους με τον Μουσουλμανικό φερετζέ (το μαύρο σαν παπαδίστικο ράσο φόρεμα). Το κεφάλι τους το καλύπτουν (κρύβουν τα μαλλιά τους) με μαντήλι. Οι άνδρες καλύπτουν το κεφάλι με σκούφο (σάπκα) ή με σαρίκι.
Οι Πομάκοι διατηρούν ακόμη πολλά από τα έθιμά τους. Αγαπούν τον τόπο τους, την ελευθερία και την Μουσουλμανική θρησκεία τους.
Οι περισσότεροι ζουν φτωχικά πάνω στα οροπέδια, στις βουνοπλαγιές και μέσα στις κοιλάδες της Ροδόπης, μακριά από τις πόλεις και το σύγχρονο πολιτισμό, αλλά είναι υγιείς, εργατικοί, φιλότιμοι, τίμιοι, προσαρμοστικοί και φιλήσυχοι άνθρωποι.
Το όνομα των Πομάκων
Οι Βούλγαροι λέγουν ότι το όνομα Πομάκοι προέρχεται από το ρήμα της βουλγαρικής και πομακικής γλώσσας πομάγκαμ (βοηθώ) και δόθηκε από τους Τούρκους γιατί οι Πομάκοι τους πρόσφεραν εξαιρετική στρατιωτική βοήθεια ενάντια στους Βουλγάρους. Εννοούν τη βοήθεια που πρόσφεραν οι Πομάκοι στους Τούρκους για την καταστολή της βουλγαρικής επανάστασης του 1876 (περιοχή Μπατάκ). Όμως το όνομα ΠΟΜΑΚΟΙ αναφερόταν, κάπου, και νωρίτερα, από το 1876. Πάντως ευρεία χρήση του ονόματος αυτού γίνεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Από ελληνικής πλευράς διατυπώθηκαν απόψεις πως η λέξη ΠΟΜΑΚΟΣ προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη ΠΟΜΑΞ, που σημαίνει πότης, ιδιότητα που χαρακτήριζε τους αρχαίους Θράκες ή πως προέρχεται από τη λέξη Πόμα, αρχαία πόλη της Θράκης, ή ακόμα πως είναι παραφθορά της λέξης απόμαχος (των εκστρατειών του Μ. Αλεξάνδρου). Καμιά όμως δεν είναι επιβεβαιωμένη.
Οι Πομάκοι ονομάζονται και ΑΓΡΙΑΝ(ΕΣ) ή ΑΧΡΙΑΝ(ΕΣ).
Στ' αρχαία χρόνια ονομάζονταν Αγριάνες, Αγρίαι, Αγράιοι και Αγριείς. Ήταν λαός πολεμικός και φιλελεύθερος. Φημίζονταν ως επιδέξιοι ακοντιστές και ως τέτοιοι κατατάσσονταν ως μισθοφόροι στους Οδρύσες, στους Αθηναίους, στους Μακεδόνες, στους Ρωμαίους. Το όνομα Αγριάνες είναι καθαρά ελληνικό μας πληροφορεί ο Θουκυδίδης. Ήταν πασίγνωστοι συγγενείς με τους άλλους Έλληνες, Αρία ή ινδοευρωπαϊκή φυλή, με το λευκό και κοκκινωπό δέρμα, τα γαλανά συνήθως μάτια και την ευρωπαϊκή κατατομή εξελληνίστηκαν εντελώς με την ίδρυση από τους Ίωνες, τους Αθηναίους και τους άλλους νοτιοελλαδίτες των αποικιών στις θρακικές παραλίες (600-356 π.Χ.) . Τότε η ελληνική γλώσσα, η ελληνική θρησκεία κι ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκαν, επικράτησαν και αφομοιώθηκαν από τους Θρακιώτες Έλληνες. Από τον 4ο αιώνα π.Χ. τα σύνορα της ελληνικής γλώσσας βρίσκονται στον Αίμο και Θράκες δεν υπάρχουν παρά μόνο Έλληνες πια.
Το όνομα Αχριάν(ες) ίσως αποτελεί εξέλιξη του ονόματος Αγριάνες μπορεί όμως να είναι και παράγωγο του ονόματος Αχριδώ. Στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η Ροδόπη ή ένα τμήμα της ονομαζόταν και Αχριδώ ή Αχριδός.
Οι Τούρκοι ονόμαζαν τους Πομάκους Αχριάν (αντί Αγριάν;) ή γιατί ήταν οι κάτοικοι της Αχριδώς ή υβριστικά. Κι αυτό γιατί στην τουρκική γλώσσα η λέξη αχριάν σημαίνει αχρείος, βρώμικος, σιχαμερός,
Ακόμα και σήμερα συνοικία της παλιάς Ξάνθης ονομάζεται "Αχριάν μααλέ", γιατί σ' αυτή τη συνοικία κατοικούσαν ή υποχρεώνονταν να κατοικήσουν οι "Αχριάν" (Αχριάνες)
Οι ονομασίες Αχριάν(ες) και "Αχριάν μααλέ" καθιερώθηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Οι Έλληνες χρησιμοποιούμε τα ονόματα των Πομάκων όπως τα βρήκαμε και σε καμιά περίπτωση υβριστικά.
Το λέω αυτό γιατί οι Τούρκοι θέλοντας να επιβάλουν στους Πομάκους να ονομάζονται Τούρκοι υποτιμούν και συκοφαντούν το όνομα Πομάκοι και προπαγανδίζουν σε βάρος αυτών που το χρησιμοποιούν.
Καταγωγή των Πομάκων
Ποια φυλή αποτελούν και ποιας εθνότητας είναι οι Πομάκοι;
Οι Βούλγαροι τους λέγουν Βουλγάρους και στηρίζονται στο γλωσσικό ιδίωμα, που μιλούν οι Πομάκοι. Για τους Βουλγάρους οι Πομάκοι είναι εξισλαμισθέντες Βούλγαροι και η γλώσσα των Πομάκων είναι βουλγαρική.
Οι Τούρκοι, τελευταία (για πρώτη φορά το 1919), τους λέγουν Τούρκους.
Σε πρόσφατη (Ιούνιος Ι997) συνομιλία μας ο Ντελλή (ή Νταλλή) Χουσεΐν, πρώην μαθητής μου στο Μουσουλμανικό Ιεροσπουδαστήριο Εχίνου και τώρα ιμάμης (ιερέας) στο χωριό Γοργόνα Ξάνθης, υποστήριξε τη θεωρία ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι των Πετσενέγγων και άρα είναι τουρκικής καταγωγής. Αυτή τη θεωρία κυκλοφορούν ανάμεσα στους Πομάκους οι εκφραστές της τουρκικής προπαγάνδας.
Ο Ντελλή Χουσεΐν με παρέπεμψε για επιβεβαίωση της θεωρίας του σε κάποια ελληνική εγκυκλοπαίδεια, λήμμα ΠΟΜΑΚΟΙ, όπου πιθανολογείται ότι οι Πομάκοι κατάγονται από τους Πετσενέγγους. Όμως αυτό δε στηρίζεται πουθενά και ο Φαΐκ Μπέης (βουλευτής Ανδριανουπόλεως), που πρώτος διατύπωσε αυτή τη θεωρία (στις συζητήσεις μετά τους Βαλκανικούς πολέμους) δεν προσκόμισε κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Διαβάζοντας εξάλλου στην "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ" του Κ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ τ. 4 σελ 290-293, 406, 451, 515) και στην "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ" της «ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε.» τ. Ζ΄ σελ.12,14,16, 24, 25, 33, 47, 52, 53, 54και 66 και επίσης τ. Η΄ σελ. 79, 117, 122, 143, 144, 146, 147, 148, 336, 337, 340 διαπιστώνουμε ότι οι Πετσενέγγοι (και Πατζινάκες κ.ά.) τουρκικής καταγωγής, ήταν επιδρομείς, που εξολοθρεύτηκαν από τους Βυζαντινούς, στις συγκρούσεις περί την Σαρδικήν ή Σόφια (Διάμπολιν ή Ιάμπολιν 1049), Βουλγαρία (1079), Λεβούνιο ή Λιβούνιο (1091) και Βερόη (1121-1122). Δεν αναφέρεται καμιά εγκατάσταση Πετσενέγγων στη Ροδόπη ή στη Θράκη. Άλλωστε η παλαιοσλαβική γλώσσα των Πομάκων, αλλά και όλος ο πολιτισμός τους προϋπήρχαν της περιόδου επιδρομών των Πετσενέγγων. Άλλωστε, αν οι Πετσενέγοι είχαν εγκατασταθεί στα βουνά της Ροδόπης, δεν θα άφηναν κάποιο ίχνος δικού τους πολιτισμού ( γλώσσας, ενδυμασίας) ή τοπωνυμίων;
Τι λέγουν οι ίδιοι οι Πομάκοι για την καταγωγή τους;
Ορισμένοι από τους Πομάκους, ταυτίζοντας τη θρησκεία με την εθνότητα, ισχυρίζονται ότι είναι Τούρκοι. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι Πομάκοι εκείνοι, που σαν έγιναν Μουσουλμάνοι νόμισαν ότι έγιναν και Τούρκοι. Σ' αυτό βοήθησε και το εξής γεγονός:
Στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι σκλάβοι Χριστιανοί, κυρίως οι Χριστιανοί Έλληνες, ταύτιζαν και ονόμαζαν Τούρκο κάθε Μουσουλμάνο. Επειδή λοιπόν οι Πομάκοι ήταν Μουσουλμάνοι, οι σκλάβοι Χριστιανοί τους θεωρούσαν και τους ονόμαζαν Τούρκους. Το λάθος αυτό δυστυχώς συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Πολλοί Έλληνες ονομάζουν Τούρκους τους Μουσουλμάνους. Αυτό στην περίπτωση των Πομάκων έχει σημασία. Αφού οι Τούρκοι, αλλά και οι Έλληνες μας λέγουν Τούρκους, άρα είμαστε Τούρκοι, συμπεραίνουν.
Πριν από ένα χρόνο στη διάρκεια μιας επίσκεψής μου στον Κένταυρο, πομακικό χωριό του νομού Ξάνθης, ο ιμάμης του χωριού μου είπε ότι και οι Μουσουλμάνοι της Βoσνίας είναι Τούρκοι. Στήριξε τον ισχυρισμό του στο ότι ο Μ. Παπακωνσταντίου,τ. υπουργός των Εξωτερικών (σε κάποια συνέντευξή του από την τηλεόραση) ονόμασε τους Μουσουλμάνους της Βοσνίας Τούρκους της Βοσνίας. Βεβαιότατα ο κ. Παπακωνσταντίνου εννοούσε τους Μουσουλμάνους της Βοσνίας κι όμως. . .
Άλλοι πάλι από τους Πομάκους είναι μπερδεμένοι. Δεν είναι σίγουροι και δεν εκφράζονται με βεβαιότητα.
-Είμαστε Μουσουλμάνοι , λέγουν, και τη θρησκεία μας την έδωσαν οι Τούρκοι. Γι' αυτό συμπαθούμε τους Τούρκους. Όμως δε σημαίνει αυτό πως είμαστε και Τούρκοι. Άλλο Τούρκοι, άλλο Μουσουλμάνοι. Μουσουλμάνοι είναι και οι Άραβες και οι Πέρσες και οι Πακιστανοί, δεν είναι όμως Τούρκοι. Όπως, Χριστιανοί είναι και οι Ρώσοι και οι Άγγλοι, όμως δεν είναι Έλληνες.
Η πλειοψηφία πάντως των Πομάκων (τουλάχιστον ως το 1970) υποστήριζε την ελληνική καταγωγή τους από τη φυλή των Αγριάνων. Αυτό υποστήριξαν και οι εκπρόσωποι των Πομάκων το 1945-1946, όταν πήγαν στο Παρίσι και στην Ουάσιγκτον και προσπάθησαν να πετύχουν από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και τους Αμερικανούς την ένταξή τους (και των Πομάκων της Βουλγαρίας δηλαδή) στην Ελλάδα.
Το ότι οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι και ξεχώριζαν απ' αυτούς διαπιστώνεται και από δημοτικά πομακικά τραγούδια: Ακούμε από απόσπασμα πομακικού τραγουδιού:
Ακούσατε, καταλάβατε τι νέο έγινε;
Οι Τούρκοι πρόσφυγες γίνονται.
. . . . . . . . . . . . . . . . .
Έφυγαν οι Τούρκοι. Οι Τούρκοι πρόσφυγες γίνονται.
Στους Τούρκους ήρθε βαριά η προσφυγιά.
Οι Πομάκοι τραγουδώντας λέγουν: "Έφυγαν οι Τούρκοι". "Οι Τούρκοι γίνονται πρόσφυγες", δηλαδή οι Πομάκοι μένουν. Οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι.
Το τραγούδι αναφέρεται στην περίοδο μετά τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878), όταν η περιοχή της βόρειας Θράκης (Αν. Ρωμυλίας) παραχωρήθηκε στους Βουλγάρους. Τότε οι Τούρκοι εγκατέλειψαν την περιοχή και έγιναν πρόσφυγες.
Και σε άλλο, ερωτικό, πομακικό τραγούδι ακούμε:
Εγώ να έρθω κοντά σου δεν μπορώ,
γιατί βοσκάω τούρκικα άλογα,
τούρκικα άλογα και καμήλες.
. . . . . . .
Όμως εμείς θα ελευθερωθούμε.
Θα ελευθερωθούμε και θα διασκεδάσουμε
στα πράσινα λιβάδια.
Τελικά τι είναι οι Πομάκοι;
Από τη μελέτη των αιματολογικών αναλύσεων, των χαρακτηριστικών των Πομάκων: ανθρωπολογικών (πρόσωπο, μάτια, μαλλιά, ανάστημα, πόδια) και πνευματικών (ειλικρίνεια, εργατικότητα, φιλοτιμία, προσαρμοστικότητα) και ακόμα από τη μελέτη της ιστορίας, της γλώσσας, των λαογραφικών στοιχείων και γενικά του πολιτισμού των Πομάκων διαπιστώνεται ότι οι Πομάκοι είναι βαλκανικός λαός. Δεν έχουν τίποτε μογγολικό και δεν είναι τουρκικής καταγωγής. Οι Πομάκοι δεν έχουν κανένα κοινό χαρακτηριστικό, εκτός της θρησκείας, με τους Τούρκους.
Οι Έλληνες ξέρουμε ότι οι Πομάκοι είναι θρακοελληνικής καταγωγής. Άσχετα όμως με το τι πιστεύουμε για την καταγωγή τους, τούς αφήνουμε να είναι ό,τι είναι ή ό,τι θέλουν να είναι και τους προσφέρουμε την ελευθερία, το πολυτιμότατο και ανεκτίμητο αγαθό. Οι Έλληνες πιστεύουμε ότι οι Πομάκοι έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν μόνοι, αυτούς με τους οποίους θα συμβιώσουν και στο μέλλον.
Και, ως το 1946, σε κρίσιμες στιγμές , όπως στα 1878, στα 1913, στα 1919 και στα 1946 οι Πομάκοι εκδήλωσαν την επιθυμία τους να ενωθούν και να συμβιώσουν με τους άλλους Έλληνες.
Αντίθετα οι Τούρκοι, μέσα από τη Μουσουλμανική θρησκεία τους αλλά και με κάθε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο, με καταπίεση κάθε μορφής και με τρομοκρατία, κατά τις τελευταίες δεκαετίες κυρίως, ονομάζουν τους Πομάκους Τούρκους και τους υποχρεώνουν να γίνονται Τούρκοι.
Σύντομη περίληψη της ιστορίας των Πομάκων
Η ζωή των Πομάκων πάνω στη Ροδόπη αριθμεί δεκάδες αιώνες. Ορεσίβιοι κτηνοτρόφοι, σκληροτράχηλοι και σκληραγωγημένοι άντεξαν οι Πομάκοι στις πολυάριθμες κατοχές και στ' αναρίθμητα βάσανα. Και σώθηκαν και σώζονται.
Ήταν Θρακοέλληνες δηλ. Έλληνες της Θράκης.
Μιλούσαν Ελληνικά. Όλοι οι κάτοικοι της Βαλκανικής (Ελληνικής) χερσονήσου νότια του Αίμου και από τον 4ο τουλάχιστο αιώνα π. Χ. μιλούσαν Ελληνικά.
Πίστευαν στους ίδιους θεούς, συμμαχούσαν και συνεργάζονταν με τους άλλους Έλληνες.
Ιδιαίτερα καλές ήταν οι σχέσεις τους με τους Μακεδόνες Έλληνες επί Φιλίππου και Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο βασιλιάς των Αγριάνων Λάζαρος ήταν στενός φίλος του Μ. Αλεξάνδρου.
Έγιναν Χριστιανοί όταν ο Χριστιανισμός απλώθηκε στην Ελληνική (Βαλκανική) χερσόνησο.
Στα χρόνια της Ελληνικής Βυζαντινής αυτοκρατορίας οι Ροδοπαίοι (Αγριάνες, Αχριάνες) πάνω στη Ροδόπη, την Αχριδώ, ζουν ζωή ήσυχη, ελεύθερη ειρηνική. Από τότε όμως που πατούν το πόδι τους οι Βούλγαροι στην Ελληνική (Βαλκανική) χερσόνησο φυσά πάνω στη Ροδόπη κακός άνεμος.
Οι Ροδοπαίοι (Αγριάνες, Αχριάνες, Πομάκοι) αγωνίζονται στο πλευρό των βυζαντινών στρατευμάτων. Κι όταν τα σύνορα του Βυζαντινού ελληνικού κράτους, εξ αιτίας των βουλγαρικών επιδρομών και πολέμων, μεταθέτονται και νοτιότερα από τον Αίμο, στη Ροδόπη οι ακρίτες Έλληνες Ροδοπαίοι, ως πολιτοφύλακες (λαϊκή άμυνα) συνεργάζονται με τον τακτικό βυζαντινό στρατό, φυλάγουν τις «κλεισούρες» και προστατεύουν το πάτριο έδαφος, τα σπίτια τους και τα σύνορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Το φρούριο «Σκίτακες» (;), δυτικά της Γλαύκης του Ν. Ξάνθης τους καλύπτει. Τα γοργά και ευκίνητα πόδια τους τούς φέρνουν παντού. Ενώ για να ειδοποιούν τον τακτικό στρατό επαναλαμβάνουν τις αρχαίες «φρυκτωρίες». Άναβαν δηλ. φωτιές σε διάφορες βουνοκορφές ορατές η μια από την άλλη και καλούσαν έτσι σε βοήθεια και ενίσχυση.
Όμως ο Ελληνικός βυζαντινός στρατός δεν προλάβαινε ή δεν μπορούσε πάντα. Γι αυτό οι Ροδοπαίοι γνώρισαν πολλά χρόνια γεμάτα τρόμο, καταστροφές, δυστυχία, σκλαβιά, δάκρυα και αγωνία από τους Βουλγάρους.
Εκσλαβίστηκαν γλωσσικά από τους Σλάβους και από τους Σλαβοβουλγάρους στο τέλος της πρώτης και τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας.
Σκλαβώθηκαν το 1368, όταν η περιοχή τους κυριεύτηκε από τους Οθωμανούς (Τούρκους).
Εξισλαμίστηκαν (έγιναν Μωαμεθανοί) προς το τέλος του 17ου αιώνα (1672) στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τριακόσια χρόνια μετά την κατάκτηση της περιοχής τους από τους Τούρκους.
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, 1368-1923, οι Αγριάνες ονομάζονταν από τους Οθωμανούς Τούρκους και Αχριάνες και Πομάκοι.
Στα 1876 πραγματοποιήθηκε η απελευθερωτική επανάσταση των Βουλγάρων.
Οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν εναντίον τους φανατισμένους θρησκευτικά Μουσουλμάνους Πομάκους. Οι αγριότητες, βαρβαρότητες και φρικαλεότητες, που έγιναν τότε (για πρώτη και τελευταία φορά από Πομάκους) στην πόλη και την περιοχή Μπατάκ από τους Πομάκους και τους Τούρκους σε βάρος των Χριστιανών Βουλγάρων και Ελλήνων της Ροδόπης δεν περιγράφονται.
Οπωσδήποτε αυτές οι βάρβαρες πράξεις των Πομάκων και των Τούρκων συντάραξαν την κοινή γνώμη της Ευρώπης.
Ακολούθησε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877 και η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου του 1878. Με τη συνθήκη αυτή δημιουργήθηκε η Μεγάλη Βουλγαρία, μέσα στην οποία εντάχθηκε και η περιοχή των Πομάκων . Οι Τούρκοι τότε εγκατέλειψαν την περιοχή. Έγιναν πρόσφυγες.
Τον ίδιο χρόνο, 1878, η Συνθήκη του Βερολίνου ανέτρεψε τη Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου και δημιούργησε την Ανατολική Ρωμυλία. Η περιοχή των Πομάκων μοιράστηκε στην Αν. Ρωμυλία και στην Οθωμανική αυτοκρατορία (Τουρκία).
Στα 1919 η Συνθήκη του Νεϊγύ καθόρισε τα σημερινά σύνορα Ελλάδας και Βουλγαρίας. Η περιοχή των Πομάκων μοιράστηκε στη Βουλγαρία και την Ελλάδα. Αυτή η συνθήκη ισχύει και σήμερα.
Τέλος στα 1923 υπογράφηκε η Συνθήκη της Λοζάννης. Αυτή καθόρισε τον ΄Εβρο ανατολικό σύνορο της Ελλάδας με την Τουρκία. Μέρος της Συνθήκης της Λοζάννης είναι η Σύμβαση για την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.
Η γλώσσα των Πομάκων
Η σημερινή γλώσσα των Πομάκων μοιάζει στη δομή της (σύνταξη, γραμματική) σλαβοβουλγαρική, διαφέρει όμως από τη βουλγαρική γλώσσα και περιέχει πολλές ελληνικές λέξεις (της παλιάς μητρικής γλώσσας των Πομάκων) όπως και τουρκικές, κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου.
Οι Πομάκοι δεν έγραφαν τη γλώσσα τους. Δεν είχε δημιουργηθεί γραπτός λόγος της πομακικής γλώσσας και φυσικά δεν υπήρχαν σ' αυτή και γι' αυτή βιβλία γραμματικής, συντακτικού, λεξικά, λογοτεχνία.
Τα δικά μου βιβλία:
α ΠΟΜΑΚΟΙ, οι Μουσουλμάνοι της Ροδόπης (ιστορία, καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία, λαογραφικά
β. ΠΟΜΑΚΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ,
γ. ΕΛΛΗΝΟΠΟΜΑΚΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ και
δ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΜΑΚΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ με φράσεις και κείμενα, που άρχισαν να γράφονται από το 1964 και κυκλοφόρησαν το 1995 και το 1996, αποτελούν μια πρώτη βασική βιβλιοθήκη για τον πολιτισμό και τη γλώσσα των Πομάκων. Ήδη εκδόθηκαν και αναγνωστικά για τη διδασκαλία της πομακικής γλώσσας. Θα εισαχθεί όμως, προαιρετικά έστω, η διδασκαλία της πομακικής γλώσσας στα πομακικά σχολεία; Αμφιβάλλω. Θα γράφουν στο εξής τη γλώσσα τους οι Πομάκοι; Δεν το ξέρω. Ξέρω όμως ότι τώρα οι Πομάκοι έχουν τη δυνατότητα να διδάσκονται και να καλλιεργούν τη μητρική τους γλώσσα.
Οι λέξεις (δάνεια) της τουρκικής γλώσσας είναι νέα στοιχεία στην πομακική γλώσσα. Ενσωματώθηκαν στη διάρκεια της μακραίωνης τουρκικής κατοχής και αποτελούν κατά μεγάλο μέρος θρησκευτικούς όρους και ονόματα που προέρχονται:
Από την αραβική γλώσσα και τη Μουσουλμανική θρησκεία (δημιούργημα του Άραβα Μωάμεθ), όπως: Αλλάχ (Allah) Θεός, Μοαμέτ (Moamet) Μωάμεθ, Ισλάμ (Islam) εγκατάλειψη στο Θεό, υποταγή στη θέληση του Θεού, μουσουλμανοσύνη, Μουσλεμάν (Musleman) Μουσουλμάνος, πιστός, αφοσιωμένος, Κουράν (Kuran) Κοράνιο, το Ευαγγέλιο των Μουσουλμάνων και
Από την ιουδαϊκή και Χριστιανική θρησκεία, όπως: Αντέμ (Adem) Αδάμ, Ιμπράμ (Ibram) Αβραάμ, Μουσά (Musa) Μωυσής, Ισά (Isa) Ιησούς, Μεριέμ (Meriem) Μαρία κλπ.
Πρέπει να υπογραμμισθεί εδώ ότι τα βαφτιστικά ονόματα των Πομάκων είναι μόνο αραβο-μουσουλμανικής και ιουδαϊκο-χριστιανικής προέλευσης. Δεν είναι τουρκικά. Μαρτυρούν τον πρόσφατο σχετικά εξισλαμισμό τους και ακόμα το γεγονός ότι αυτά αντικατέστησαν εύκολα τα προηγούμενα Χριστιανικά τους ονόματα.
Μόνο κατά τα τελευταία χρόνια ορισμένοι Πομάκοι δίνουν στα παιδιά τους και μη Μουσουλμανικά, δηλαδή τουρκικά ονόματα.
Δάνεια της τουρκικής γλώσσας στην πομακική είναι και οι αριθμοί από το πέντε και πάνω.
Αντίθετα με τις τουρκικές, οι ελληνικές λέξεις βρίσκονται στη βάση, στα θεμέλια της πομακικής γλώσσας. Αποτελούν συνήθως τις ρίζες πομακικών λέξεων (βασικές λέξεις, ρήματα κλπ.) κι έχουν προσαρμοστεί στη γραμματική της πομακικής γλώσσας: Ακούστε παραδείγματα:
άιντε (ajde) άιντε, αλά (ala) αλλά, αποτίκ (apotik) αποθήκη, αρέσβαμ (aresvam) αρέσω, αργκάτιν (argatin) εργάτης, αρνίσβαμ (arnisvam) αρνούμαι, βουγιέ (vuje) βουή, βουρκουζούν (vurkuzun) βρακοζώνη, βρις (vris) βρύση, γκονίγε (gonije) γωνία, γουντίγε (gudije) γουδί, εγκίστρα (egistra) άγκιστρο, ζαφτάσομ (zaftasom) προφταίνω, κάντε (kade) κάδος, κεντίσαβομ και κεντίσαμ (kendisavom και kendisam) κεντώ, λάχνα (lahna) λάχανο, λιουβάντ (liuvad) λιβάδι, μάντρα (madra) μάντρα, μιέτρου (mietru) μέτρο, ντίπλο (diplo) διπλό, ντρούμ (drum) δρόμος, παναγίρ (panagir) πανηγύρι, πρόγιουμα (projiuma) πρωινό, πρόγευμα, προυκόπτσουβαμ (prukoptsuvam) προκόπτω, σκουράφ skuraf ξυράφι, σκρίβομ skrivom κρύβω, πλέταμ pletam πλέκω, τεμέλ temel θεμέλιο τρεντράφελ (trendrafel) τριαντάφυλλο, φουστάν (fustan) φουστάνι, χαρίσβαμ (harisvam), χαρίζω και χιλιάδες άλλες.
Οι Ελληνικές λέξεις δεν αποτελούν δάνεια της ελληνικής προς την πομακική, αλλά είναι απομεινάρια της αρχαίας και της βυζαντινής ελληνικής, της πρώτης γλώσσας των Πομάκων πριν δεχτούν αυτοί τις γλωσσικές επιδράσεις των σλαβοβουλγάρων.
Η Θρησκεία των Πομάκων
Οι Ροδοπαίοι (Αγριάνες, Αχριάνες, Πομάκοι) ήταν Χριστιανοί. Το γεγονός αυτό μαρτυρούν εκτός των άλλων και πομακικά δημοτικά τραγούδια.
"Κόρη μου, καλέ μάνα μου,
τι έχεις και ξαπλώνεις;
Άρρωστη είμαι, άρρωστη, μάνα.
Εννιά χρόνια είμαι άτεκνη.
Άντε, μάνα, να με πας στο μοναστήρι ο καλόγερος να με δει. . ."
Στα πομακικά δημοτικά τραγούδια χρησιμοποιούνται Χριστιανικά ονόματα, όπως Μανόλης, Γιώργης, Γιώργαινα, Μαρία. . .
Πολλά είναι επίσης τα τοπωνύμια, που μαρτυρούν την προηγούμενη, Χριστιανική, θρησκεία των Πομάκων: κιλσέ (εκκλησία), παπάτσκο, Κόστοβο, Παπίκιο, Μανόλεβο, Σταματάτσκοβο, Τεοτόκου, Κουσταντίν, Μαρίνα, Σταμάτμος, Μανόλτσοβα κλπ.
Οι Πομάκοι, που ήταν Χριστιανοί επί χίλια χρόνια (και παρέμειναν Χριστιανοί τριακόσια χρόνια μετά την τουρκική κατάκτηση), αλλαξοπίστησαν και από Χριστιανοί ομαδικά μάλιστα έγιναν Μουσουλμάνοι. Πώς πρέπει να εξηγηθεί η ομαδική αυτή αλλαξοπιστία τους;
Νομίζω πως θα πρέπει ν’ αποδώσουμε αυτό το γεγονός κυρίως στο ότι οι Αγριάνες / Αχριάνες / Πομάκοι κάτω από τον αβάσταχτο τουρκικό ζυγό δεν άντεξαν άλλο τα δεινά της δουλείας στους Τούρκους, ενώ ταυτόχρονα ζήλεψαν και την "αγάδικη" ζωή των Πομάκων εκείνων που έγιναν πρωτύτερα Μουσουλμάνοι.
Βαρέθηκαν όμως εξ ίσου και την τρομοκρατία των Βουλγάρων, που καθώς πάτησαν το πόδι τους στη Ελληνική (Βαλκανική ) χερσόνησο (στη διάρκεια και της Βυζαντινής κυριαρχίας και της Τουρκοκρατίας) δεν τους άφηναν να δουν άσπρη μέρα, χαμόγελο στα χείλη τους.
Στην απερίγραπτη βουλγαρική καταπίεση και τρομοκρατία οφείλεται κατά κύριο λόγο και ο γλωσσικός εκβουλγαρισμός των Πομάκων.
Σαν Μουσουλμάνοι κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, έλπισαν οι Πομάκοι, θα ζούσαν καλύτερα.
Πομάκοι και Χριστιανοί Έλληνες
Οι σχέσεις ανάμεσα στους Πομάκους και τους Χριστιανούς Έλληνες της Θράκης είναι πολύ καλές. Πάντα είχαμε καλές σχέσεις μαζί τους. Ποτέ δε συγκρουσθήκαμε. Οι Έλληνες θεωρούμε Έλληνες τους Πομάκους και τους συμπαθούμε. Αυτό το αισθάνονται οι Πομάκοι και το ανταποδίδουν.
Χρειάζεται όμως να τους πλησιάσουμε ακόμη περισσότερο, να τους γνωρίσουμε σε βάθος, να νιώσουν κι αυτοί πιο πολύ το ενδιαφέρον μας και τις καλές διαθέσεις μας.
Πομάκοι και Βούλγαροι
Οι Βούλγαροι ισχυρίζονται ότι οι Πομάκοι είναι εξισλαμισθέντες Βούλγαροι.
Οι Πομάκοι όμως δεν αισθάνονται Βούλγαροι, δε συμπαθούν τους Βουλγάρους, δεν έχουν κάνει ποτέ κάποια προσπάθεια ούτε εκδήλωσαν την επιθυμία να συμβιώσουν με τους Βουλγάρους.
Αντίθετα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να γλιτώσουν απ' αυτούς (1878, 1913, 1919, 1946) και χτύπησαν αλύπητα τους Βουλγάρους στο Μπατάκ το 1876 κατά την επανάσταση των Βουλγάρων ενάντια στους Τούρκους.
Γιατί οι Πομάκοι δε συμπαθούν τους Βουλγάρους;
Βασική επιδίωξη των Σλάβων και των Βουλγάρων ήταν πάντα να αλλοιώσουν τη σύνθεση του πληθυσμού της Μακεδονίας και της Θράκης, να κατακτήσουν τις ελληνικές αυτές περιοχές και να βγουν στο Αιγαίο. Γι αυτό οι Έλληνες ορθόδοξοι Χριστιανοί και οι Αγριάνες (οι Μουσουλμάνοι Πομάκοι) των περιοχών αυτών έπρεπε να εκδιωχθούν, να ελαττωθούν, να εξαφανιστούν. Ιδιαίτερα οι Πομάκοι έπρεπε να αλλαξοπιστήσουν και πάλι, να επιστρέψουν στο Χριστιανισμό και να εκβουλγαριστούν.
Για το σκοπό αυτό επιστρατεύθηκαν όλες οι μέθοδοι και όλα τα μέσα. Έτσι κάθε φορά που το μπορούσαν και στα χρόνια του Μακεδονικού ( και Θρακικού) αγώνα (19Ο4, 1908, 1912, 1941-1944 κ.ε.) οι Βούλγαροι κομιτατζήδες απάνθρωπα, αψυχολόγητα κι αντιχριστιανικά προσπάθησαν με τη βία να αλλάξουν την πίστη των Πομάκων, για να πετύχουν τον εκβουλγαρισμό τους. Τους βάπτιζαν ομάδες ομάδες μέσα σε χειμάρους ή μικρούς ποταμούς ραίνοντάς τους με σάρωθρα. Τους μετονόμαζαν με Χριστιανικά ονόματα κι όταν σε σχετικές ερωτήσεις δεν έλεγαν οι Πομάκοι τα νέα ονόματά τους είτε από πείσμα, είτε γιατί τα ξεχνούσαν, τους ξυλοκοπούσαν χωρίς οίκτο.
Να γιατί οι Πομάκοι δε θέλουν τους Βουλγάρους. Και να γιατί σε κάθε ευκαιρία (1878, 1913, 1919, 1946) οι Πομάκοι εκδήλωσαν την αντιπάθειά τους προς τους Βουλγάρους και τη συμπάθειά τους προς τους Χριστιανούς Έλληνες.
Το γιατί οι Πομάκοι δε συμπαθούν τους Βουλγάρους, φαίνεται και από τα πομακικά δημοτικά τραγούδια. Σε πομακικό τραγούδι των αρχών του 20ου αιώνα ακούμε:
Κομιτατζήδες , μαύροι ληστές,
έναν αδελφό είχα κι αυτόν τον σκοτώσατε.
Ζαχρίνκο, αρνάκι όμορφο,
νύχτα σφάζαμε και ξεκοιλιάζαμε
γι αυτό τον αδελφό σου δεν τον γνωρίσαμε!
Όμως και η συμπεριφορά των Τούρκων προς τους Πομάκους κατά την ίδια περίοδο δεν ήταν καλύτερη. Γι' αυτό και οι Πομάκοι φοβούνταν, αγωνιούσαν, κρύβονταν και φυλάγονταν και από τους Βουλγάρους και από τους Τούρκους. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω δημοτικό τραγούδι:
Σαλίκο, γιε μου Σαλίκο, Τούρκοι σε ζητούν (καταζητούν) δεν είσαι τους λέγω.
Βούλγαροι ρωτάνε (σε ψάχνουν) δεν είσαι απαντώ.
Μήπως τσεκούρι σ' έκοψε, μήπως σφαίρα σε χτύπησε;
Ούτε τσεκούρι μ' έκοψε, ούτε σφαίρα με χτύπησε.
Αλλά, μητέρα μου, μ' έπιασαν τέσσερις κομιτατζήδες και ληστές
άναψαν δυο φωτιές και θα με σούβλιζαν . . .
Και η πομακική γλώσσα έχει σημαντικές διαφορές από τη βουλγαρική, διαφορές μάλιστα που τη φέρνουν κοντά και στην ελληνική, π.χ. η βουλγαρική γλώσσα δεν έχει άρθρα και καταλήξεις στα ονόματα, ενώ η πομακική και η ελληνική έχουν.
Διαμαρτυρήθηκε η βουλγαρική κυβέρνηση προς την ελληνική, μέσα στο 1996, γιατί στα βιβλία μου γράφω ότι οι Πομάκοι δεν είναι Βούλγαροι και ότι
η πομακική γλώσσα δεν είναι η βουλγαρική.
Όμως το πρόβλημα δε δημιουργείται από τους Έλληνες. Ούτε από τα βιβλία μου. Εγώ γράφω την αλήθεια, περιγράφω την πραγματικότητα. Το πρόβλημα υπάρχει εξ αιτίας των Τούρκων που αλωνίζουν στα πομακοχώρια (τα ελληνικά και τα βουλγαρικά) και οι Πομάκοι εκτουρκίζονται ταχύτατα, και χάνονται και για τους Βουλγάρους και για τους Έλληνες. Ας μην απευθύνουν λοιπόν οι Βούλγαροι τα παράπονα και τις διαμαρτυρίες τους σε λάθος διεύθυνση. Και ασφαλώς ονειρεύονται λαγούς με πετραχείλια, οι Βούλγαροι, αν νομίζουν ότι οι Πομάκοι είναι δυνατό να γίνουν (ή έστω να ξαναγίνουν) Βούλγαροι.
Η Συνθήκη της Λοζάννης
Οι Πομάκοι Έλληνες πολίτες, οι Πομάκοι δηλαδή της Δυτικής (Ελληνικής) Θράκης αποτελούν μια από τις Μουσουλμανικές μειονότητες που αναγνωρίζονται και προστατεύονται από τη Συνθήκη της Λοζάννης.
Οι άλλες Μουσουλμανικές μειονότητες της Θράκης είναι : οι Τουρκόφωνοι (τους λένε και Τούρκους και Τουρκογενείς) 54.000 άτομα και οι Αθίγγανοι 22.000 άτομα..
Ως γνωστόν οι Μουσουλμανικές μειονότητες της Θράκης εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή του 1923 σ' αντιστάθμισμα των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου.
Η Συνθήκη της Λοζάννης υπογράφηκε το 1923 μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο στην Μ. Ασία.
Με τη Συνθήκη αυτή, άρθρα 37-45, κατοχυρώνονται τα δικαιώματα της Χριστιανικής (Ελληνικής) μειονότητας στην Τουρκία (Ελλήνων Κωνσταντινούπολης, Ίμβρου και Τενέδου) και των Μουσουλμάνων της Δυτ. Θράκης. Εδώ θα πρέπει να γίνει μια απαραίτητη διευκρίνιση.
Η Συνθήκη της Λοζάννης μιλάει για μουσουλμανικές (μωαμεθανικές) μειονότητες στην Ελλάδα, πολλές (Τούρκοι, Πομάκοι, Αθίγγανοι). Δε μιλάει για μία, τουρκική.
Η Συνθήκη της Λοζάννης και ιδιαίτερα η Σύμβαση για την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων τηρήθηκε και τηρείται από το Ελληνικό κράτος. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, π.χ. το 1951, το 1954-55 και το 1968 η ελληνική κυβέρνηση παραβίασε τη συνθήκη αυτή σε βάρος της Ελλάδας και για ικανοποίηση ή προς όφελος της Τουρκίας.
Με τα μορφωτικά πρωτόκολλα των ετών 1951 και 1968 η ελληνική κυβέρνηση αναγνώρισε την τουρκική γλώσσα ως μητρική γλώσσα των Πομάκων και γλώσσα της εκπαίδευσης όλων των Μουσουλμάνων της Θράκης!
Το 1954 ψηφίστηκε και νόμος για την εκπαίδευση στα "τουρκικά" σχολεία της "τουρκικής" μειονότητας.
Το 1954 και 1955 επίσης με αυστηρότατες διαταγές του Γεν. διοικητή Θράκης Φεσσόπουλου (έπειτα από εντολή του Προέδρου της Κυβερνήσεως, διάβαζε της Βασίλισσας Φρειδερίκης) διατάζονταν οι Μουσουλμάνοι της Θράκης, Τουρκογενείς, Πομάκοι, Αθίγγανοι) ν' αντικαταστήσουν τους όρους "Μουσουλμάνος μουσουλμανικός-ή-ό" με τους "Τούρκος, τουρκικός-ή-ό". Στο εξής ο Μουσουλμάνος (Πομάκος, Τουρκόφωνος, Αθίγγανος έπρεπε να λέγεται Τούρκος, το Μουσουλμανικό σχολείο να λέγεται τουρκικό σχολείο, η μουσουλμανική κοινότητα τουρκική κοινότητα κλπ.
Έτσι κάναμε το εθνικό έγκλημα οι Έλληνες να μετατρέψουμε τους Πομάκους σε Τούρκους, τις Μουσουλμανικές μειονότητες σε τουρκική μειονότητα.
Και με τις διαταγές της Ελληνικής κυβέρνησης μητρική γλώσσα των Πομάκων γινόταν η τουρκική, που είναι τελείως άσχετη με την πομακική, την πραγματικά μητρική γλώσσα των Πομάκων.
Η ατυχής, άδικη, παράλογη και απαράδεκτη αυτή αντιμετώπιση των Πομάκων από την ελληνική κυβέρνηση σόκαρε τους Μουσουλμάνους Πομάκους.
Και πρέπει εδώ να σημειωθεί το γεγονός ότι οι Πομάκοι αρνήθηκαν να εκτελέσουν αυτές τις διαταγές και μόνον ένα (του Εχίνου) από τα 76 δημοτικά σχολεία του Ν. Ξάνθης άλλαξε την πινακίδα του.
Μετά από 33 χρόνια (το 1988) αντικαταστάθηκαν οι όροι "τουρκικός-ή-ό" , ως όροι μη σύμφωνοι προς τη Συνθήκη της Λοζάννης, με τους όρους "μειονοτικός-ή-ό", π.χ. "μειονοτικό σχολείο". Το κακό όμως είχε γίνει.
Ζήτησα απαντήσεις στις απορίες μου γιατί η ελληνική κυβέρνηση έκανε αυτό το λάθος, το εθνικό έγκλημα.
Μου είπαν πως τον καιρό εκείνο αντιμετωπίζαμε τον από Βορρά κομμουνιστικό κίνδυνο, το Σιδηρούν παραπέτασμα. Κάναμε την παραχώρηση για να τα έχουμε καλά με την Τουρκία, ν' αντιμετωπίσουμε μαζί τον από Βορρά κίνδυνο!
Όμως ο εμφύλιος πόλεμος (και συμμοριτοπόλεμο τον έλεγαν) είχε τελειώσει το 1949, η αντιμετώπιση τού από βορρά κινδύνου ήταν υπόθεση του ΝΑΤΟ. Και στο ΝΑΤΟ ανήκαμε κι εμείς και η Τουρκία! Γιατί δωρίσαμε τους Πομάκους στους Τούρκους; Γιατί βάλαμε τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα;
Η Τουρκία, αντίθετα με την Ελλάδα, όχι μόνο δεν τήρησε τη συνθήκη της Λοζάννης, όχι μόνο δεν προστάτευσε την ελληνική μειονότητα της Κων/λης, της Ίμβρου και της Τενέδου, αλλά και πήρε όλα τα σκληρά, βάρβαρα και απάνθρωπα μέτρα κατά των Ελλήνων με τα οποία εξαφάνισε την ελληνική παρουσία στην Κων/λη και στα δύο νησιά. Και ενώ εμείς υποχωρούσαμε στις απαιτήσεις της Τουρκίας και προσφέραμε γη και ύδωρ στον εχθρό οι Τούρκοι το 1955, με αφορμή τον αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. στην Κύπρο, διέπραξαν τις γνωστές φρικαλεότητες στην Κων/λη και διέλυσαν και εξαφάνισαν την ελληνική μειονότητα της Κων/λης και των δύο νησιών. Και βέβαια εξακολουθούν την ίδια τη γνωστή εδώ και 1.000 χρόνια τακτική τους: Να χτυπούν, να σφάζουν, να τρομοκρατούν, να προκαλούν, να απειλούν και να προχωρούν.
Πομάκοι και Τούρκοι
Οι Τούρκοι όσους εξισλάμιζαν, στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, προσπαθούσαν και να τους εκτουρκίσουν.
Όμως οι Πομάκοι ζώντας στην ορεινή και απομονωμένη περιοχή τους και χάρη στην πομακική γλώσσα τους, στον ξεχωριστό πολιτισμό τους και στην αγάπη τους προς αυτό που είναι, διατήρησαν την ιδιαιτερότητά τους.
Τούρκοι και Πομάκοι έρχονταν σ' επαφή μόνο σ' ελάχιστες περιπτώσεις, μπροστά στις αρχές και στις ελάχιστες συναλλαγές. Τούρκοι δεν παντρεύονταν Πομάκισσες, αν και ομόθρησκοι, ούτε οι Πομάκοι έπαιρναν Τουρκάλες. Γενικά κάτω από την κοινή, την οθωμανική διοίκηση τίποτε, πέρα από τη θρησκεία, δεν τους ένωνε, δεν τους πλησίαζε.
Από το 1908 και κυρίως από 1923 άρχισε και συνεχίζεται μια αδυσώπητη τουρκική προπαγάνδα εκτουρκισμού όλων των Μουσουλμάνων τόσο της Τουρκίας όσο και των βαλκανικών κρατών και εξαφάνισης κάθε στοιχείου μη τουρκικού, έστω και παλαιομουσουλμανικού.
Σήμερα σε κάθε πομακικό χωριό υπάρχουν εγκάθετοι της τουρκικής προπαγάνδας, μισθοδοτούμενοι από το τουρκικό προξενείο, «γκρίζοι λύκοι», που διαβιούν στα καφενεία κι άλλη εργασία δεν έχουν από το να κατασκοπεύουν τους συγχωριανούς τους, να τους εκβιάζουν, να τους τρομοκρατούν, να τους ελέγχουν, να τους καπελώνουν, να τους επηρεάζουν.
Οι ίδιοι ελέγχουν και τους Χριστιανούς και οποιουσδήποτε άλλους επισκέπτες των πομακικών χωριών. Διαστρεβλώνουν τα λόγια και τις προθέσεις τους, τους αντιμετωπίζουν εχθρικά και δεν αφήνουν να περάσει στους Πομάκους τίποτε αντίθετο στην τουρκική προπαγάνδα.
Βεβαιότατα επιδίωξη της τουρκικής προπαγάνδας είναι να εκτουρκίσει τους Πομάκους για να τους χρησιμοποιήσει μαζί με τους άλλους Μουσουλμάνους ως συμπαγή μάζα για να διεκδικήσει τη Θράκη, Ελληνική και Βουλγαρική.
Οι Τούρκοι απειλούν ολοφάνερα τη Θράκη. Απειλούν και τρομοκρατούν κάθε Πομάκο που διαφοροποιείται και δεν ακολουθεί τις υποδείξεις των Τούρκων εγκαθέτων. Πρόσφατα επιδίωξαν να τρομοκρατήσουν Πομάκο συνεργάτη μου κατηγορώντας τον ότι συνεργαζόμενος μαζί μου «πουλά τη Θράκη».
Και για του λόγου το ασφαλές:
Στη διακήρυξη του εθνικού όρκου των Τούρκων ο Κεμάλ Ατατούρκ, το 1920, αναφέρει:
"Σκοπός μας είναι η Δυτ. Θράκη να παραμείνει στα τουρκικά χέρια σαν ενιαίο σύνολο και σε κατάλληλο χρόνο και ευκαιρία να ενωθεί με τη Μητέρα Πατρίδα. Εμείς Δε μπορούμε να δεχτούμε την απαλλοτρίωση του τουρκικού αυτού τμήματος. Οι αδελφοί μας της Δυτ. Θράκης σε πρώτο βήμα πρέπει να αγωνιστούν για να κερδίσουν την ανεξαρτησία και αυτονομία της Δυτ. Θράκης".
Αυτός είναι ο στόχος των Τούρκων και για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου τους οι Τούρκοι επιδιώκουν (και πετυχαίνουν ως ένα σημείο) να εκτουρκίζουν τους Πομάκους και τους Αθίγγανους της Θράκης.
Συγκεκριμένα, όσον αφορά τους Πομάκους, η τουρκική προπαγάνδα πολεμά τα παραδοσιακά στοιχεία, που συνδέουν τους Πομάκους με το παρελθόν τους, με τον ίδιο τον εαυτό τους: Εκκλησίες, παρεκκλήσια, παλιές θρησκευτικές Χριστιανικές συνήθειες, έθιμα, ενδυμασία, δημοτικά τραγούδια, δημοτικοί χοροί, γιορτές μη Μουσουλμανικές, γλώσσα, παραδόσεις, ακόμα και το όνομά τους, ΠΟΜΑΚΟΙ, βρίσκονται συνεχώς στο στόχαστρό της. Όλ' αυτά συκοφαντούνται, υποβαθμίζονται, υποτιμούνται, καταπολεμούνται, καταργούνται και εξαφανίζονται..
Παρ' όλα αυτά οι Πομάκοι διατηρούν ακόμα την φυλετική τους ιδιαιτερότητα. Ως πότε όμως;
Οι επιδιώξεις της τουρκικής πολιτικής στη Θράκη
Συγκεκριμένα στη Θράκη η τουρκική πολιτική σήμερα επιδιώκει:
α. Δημογραφική αύξηση του Μουσουλμανικού στοιχείου με τον εκτουρκισμό των Πομάκων και την παραμονή όλων των Μουσουλμάνων στη Θράκη.
Μέσα σ' αυτή την επιδίωξη εντάσσεται και η λυσσώδης προσπάθεια των Τούρκων να καταργηθεί στην ελληνική νομοθεσία το άρθρο 19.
Με την, πραγματοποιηθείσα ήδη, κατάργηση αυτού του άρθρου οι Τούρκοι προσδοκούν να επαναφέρουν στη Θράκη πολλούς Μουσουλμάνους από τους οποίους, με βάση αυτό το άρθρο, αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και βρίσκονται έξω από την Ελλάδα, κυρίως στην Τουρκία. Επιδιώκουν επίσης, οι Τούρκοι,
β. Δημιουργία και ανάπτυξη φανατισμού και μίσους κατά των Χριστιανών Ελλήνων.
γ. Οργάνωση όλων των Μουσουλμάνων της Θράκης σε μια ενιαία, πολυπληθή, υπάκοη (στις εντολές της τουρκικής κυβέρνησης) τουρκική μειονότητα.
δ. Οικονομική και τηλεοπτική διείσδυση και επικράτηση.
ε. Έμμεση κυριαρχία στη Θράκη μέσω του Τουρκικού προξενείου Κομοτηνής.
στ. Ανεξαρτησία, αυτονόμηση πρώτα και ένωση με την Τουρκία σ' επόμενη φάση.
Έπειτ' απ' όλ' αυτά προβάλλει το ερώτημα: εμείς τι κάνουμε;
Κυρίες και Κύριοι
Απ' όσα ειπώθηκαν προηγουμένως, για να περιγραφούν οι Πομάκοι και η σημασία που έχουν στο μειονοτικό πρόβλημα της Πατρίδας μας στη Θράκη, διαπιστώνεται η ανάγκη άμυνας, αντίδρασης και δράσης μας στη Θράκη.
Και κύριοι στόχοι μας πρέπει να είναι:
α. Εμπέδωση αισθήματος ασφάλειας στους Χριστιανούς, αλλά και στους Πομάκους της Θράκης.
β. Εξασφάλιση εργασίας, κατοικίας, περίθαλψης κλπ. στη Θράκη, ώστε να γίνει ελκυστική για νέους, αλλά και για τους τωρινούς της κατοίκους. Μ' άλλα λόγια είναι απαραίτητη η δημιουργία ή βελτίωση των προϋποθέσεων για να επανεγκατασταθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι Θρακιώτες και να εγκατασταθούν στη Θράκη πολλοί Έλληνες Χριστιανοί πρόσφυγες από το εσωτερικό ή το εξωτερικό.
Οι Χριστιανοί Έλληνες κάνουν λίγα παιδιά, μεταναστεύουν κι όλα (στο εσωτερικό και το εξωτερικό) και ο χριστιανοελληνικός πληθυσμός της Θράκης ελαττώνεται γρήγορα. Είναι λοιπόν επείγουσα η ανάγκη να συγκρατηθεί και να αυξηθεί εντυπωσιακά ( μέχρι να είναι διπλάσιος και τριπλάσιος του Μουσουλμανικού) ο χριστιανοελληνικός πληθυσμός στη Θράκη.
Μέριμνά μας ακόμα πρέπει να είναι: η ενημέρωση όλων στο Εσωτερικό και Εξωτερικό:
για το ότι οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι,
για τις παραβιάσεις της Συνθήκης τη Λοζάννης από τους Τούρκους,
για τις απειλές και τις επιδιώξεις της Τουρκίας.
Καθήκον μας τέλος πρέπει να είναι:
ο διαχωρισμός των Μουσουλμάνων Πομάκων και Αθιγγάνων από τους Τουρκόφωνους της Θράκης. Δεν πρέπει να γίνεται λόγος για Τούρκους και τουρκική μειονότητα, αλλά για Μουσουλμάνους και Μουσουλμανικές μειονότητες της Θράκης.
Και βέβαια διαρκής και ασταμάτητη πρέπει να είναι η επαγρύπνηση και εγρήγορσή μας.
Η καρδιά μας πρέπει να χτυπά στη Θράκη (και στο Αιγαίο βέβαια και στην Κύπρο), γιατί στα ανατολικά σύνορα της Πατρίδας μας χτυπά η καρδιά της Ελλάδας.
Κυρίες, Κύριοι
Είχαμε την ατυχία να βρίσκεται στα σύνορά μας ένας κακός γείτονας. Μακάρι να μην υπήρχε. Αφού όμως είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε κοντά του, κάνουμε, θα κάνουμε, πρέπει να κάνουμε ό,τι καλύτερο για να τον αντιμετωπίσουμε και να προστατεύσουμε την Πατρίδα μας, την κληρονομιά μας, τη ζωή μας. Πιστεύω ότι θα τα καταφέρουμε.
Σας ευχαριστώ.
Κύριε Πρόεδρε της Θρακικής Εστίας
Κυρίες και Κύριοι
Αισθάνομαι βαθύτατα την τιμή που μου κάνετε με την παρουσία σας εδώ και σας ευχαριστώ πολύ.
Θέμα της αποψινής ομιλίας μου είναι:
ΟΙ ΠΟΜΑΚΟΙ
ΩΣ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
Αρχίζω εκπέμποντας S.O.S., λέγοντάς σας ότι
Η ΘΡΑΚΗ ΜΑΣ ΑΠΕΙΛΕΙΤΑΙ. Η ΘΡΑΚΗ ΜΑΣ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ.
Η Θράκη μας απειλείται και κινδυνεύει από τους Τούρκους.
Ξέρω ότι δε λέω κάτι καινούριο, κάτι άγνωστο σε σας, όμως σας το λέω με μεγάλη ανησυχία, με ανείπωτη στενοχώρια. Άλλωστε καθημερινά οι Έλληνες βιώνουμε την τουρκική προκλητικότητα και αρπακτικότητα.
Δεν ξεχνούμε ότι οι Τούρκοι, στα χίλια χρόνια που είναι γείτονές μας, άλλο δεν κάνουν από το να μας φέρονται εχθρικά, να επιβουλεύονται την ελευθερία της πατρίδας μας, να προσπαθούν ν' αρπάξουν τη γη μας, την κληρονομιά μας, τη ζωή μας.
Και ασφαλώς δεν ξεχνούμε, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι οι Τούρκοι όλα τα 'χουν προμελετημένα, ψάχνουν την αιτία κι εκμεταλλεύονται κάθ’ ευκαιρία!
Θα προσπαθήσω λοιπόν να σας γνωρίσω τους Πομάκους και να σας ευαισθητοποιήσω περισσότερο στη σημασία τους για το μειονοτικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Πατρίδα μας στη Θράκη.
Πρώτη γνωριμία μου με τους Πομάκους
Πρωτογνώρισα τους Πομάκους στις αρχές του 1964, όταν νεοδιορισμένος δάσκαλος πήγα σε πομακικό χωριό.
Ήθελα; Κανείς δε με ρώτησε!. Μου είπαν:
"Τοποθετείσαι στο Μουσουλμανικό σχολείο Σπανοτόπου".
Απόρησα. Ιδρώτας περιέλουσε το πρόσωπό μου. . . Ρώτησα και μου είπαν:
"Στους νομούς Ξάνθης και Ροδόπης (Κομοτηνής) έχουμε τη Μουσουλμανική μειονότητα. Αυτή αποτελείται από Τούρκους και Πομάκους. Οι Πομάκοι ζουν στα ορεινά, οι Τούρκοι στα πεδινά. Είναι Μωαμεθανοί κι έχουν δικά τους σχολεία. Σ΄ έν' απ' αυτά τα σχολεία τοποθετείσαι σήμερα κι εσύ. ."
Όμως εγώ . . . είμαι Χριστιανός, ψέλλισα. Εγώ φλογίζομαι από την επιθυμία να γαλουχήσω Ελληνόπουλα! . . . Θέλω να εργαστώ σε ελληνικό, Χριστιανικό σχολείο.
"Δεν υπάρχουν θέσεις στα Ελληνικά σχολεία, μου είπαν. Ή πηγαίνεις στο Μουσουλμανικό σχολείο που σε τοποθετούμε ή επιστρέφεις στο σπίτι σου!!!
"Ει δ' αγανακτείς, και σ' αυτόν λυπείς και το φέρον σε φέρει". (Αν, πάλι, αγανακτείς, και τον εαυτό σου λυπείς και η μοίρα σε οδηγεί.)
Πήρα τη βαλίτσα μου και ξεκίνησα.
Προχώρησα στα τυφλά. Όλοι οι συνάδελφοί μου, και όχι μόνο οι δάσκαλοι, απληροφόρητοι και στα σκοτεινά προχωρήσαμε.
Αργότερα (το 1970) μεταξύ άλλων έγραφα προς το Υπουργείο Εξωτερικών και τα εξής:
"Πεντήκοντα έτη μετά την απελευθέρωσιν της Θράκης μας, δεν γνωρίζομεν, ειμή ελάχιστα, περί Πομάκων.
Διοριζόμεθα εις την πομακικήν περιοχήν και υπηρετούμεν εις αυτήν οι διδάσκαλοι, οι στρατιωτικοί, οι αστυνομικοί, οι δασικοί, οι κοινοτικοί, οι ταχυδρομικοί Έλληνες Χριστιανοί υπάλληλοι χωρίς καμμίαν προπαίδευσιν και ειδίκευσιν, χωρίς να γνωρίζωμεν την καταγωγήν, την ιστορίαν, τα ήθη και έθιμα, την θρησκείαν, την γλώσσαν, την νοοτροπίαν, τον πολιτισμόν των Πομάκων και χωρίς καμμίαν δυνατότητα να ενημερωθώμεν περί αυτών λόγω παντελούς ελλείψεως σχετικών βοηθημάτων. Ούτω οι μεν Πομάκοι γίνονται ευκόλως θύματα της αδυσωπήτου ανθελληνικής τουρκικής προπαγάνδας, εξ ημών δε άλλοι θεωρούμεν αυτούς Τούρκους, άλλοι Βουλγάρους και μόνον ελάχιστοι ενδιαφερθέντες κι ερευνήσαντες εσχημάτισαν ορθήν περί των Πομάκων αντίληψιν της ελληνοθρακικής καταγωγής των.
Πώς όμως είναι δυνατόν ν' ασκήσωμεν ορθήν (εθνικήν) πολιτικήν, να διοικήσωμεν, ν' αστυνομεύσωμεν, να εκπαιδεύσωμεν επιτυχώς τους Πομάκους, χωρίς να γνωρίζωμεν τα πάντα περί αυτών;
. . . . . . . . . . . . . . .
Αι σκέψεις αυταί, κύριε Υπουργέ, με ωδήγησαν εις την απόφασιν ν' ασχοληθώ με το ζήτημα των Πομάκων. . ."
Όμως το Υπουργείο Εξωτερικών, που ήταν και είναι αρμόδιο για τα μειονοτικά ζητήματα, είχε άλλην αντίληψη και κατεύθυνση κι εμπόδισε (απαγόρευσε) την έκδοση του βιβλίου μου: "ΠΟΜΑΚΟΙ οι Μουσουλμάνοι της Ροδόπης. . . (Δείχνω το βιβλίο). Κι αυτό, για να μην αντιμετωπίσουμε αντιδράσεις από την πλευρά της Τουρκίας! Δυστυχώς τέτοια δειλία και υποτακτικότητα χαρακτήριζε την εξωτερική πολιτική μας.
Οπωσδήποτε πάντως από τότε οι Τούρκοι δεν ήθελαν ν' ακούσουν ούτε το όνομα Πομάκοι κι εγώ έγραφα ότι . . .οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι! ! !
Ας γνωρίσουμε λοιπόν τους Πομάκους.
Η ταυτότητα των Πομάκων
Ταξιδεύοντας στη Δυτική (την Ελληνική) Θράκη, με τρένο η οδικά, κι από το Νέστο ως την Ορεστιάδα βλέπεις αριστερά σου να υψώνονται βουνά. Τα βουνά αυτά ανήκουν στην οροσειρά της Ροδόπης, που υψώνει τις κορυφές της από τις πηγές του Στρυμόνα ως τις εκβολές του Έβρου κι από την Ξάνθη, την Κομοτηνή και την Αλεξανδρούπολη ως το Χάσκοβο και τη Στενήμαχο της Βουλγαρίας. Πάνω στην οροσειρά της Ροδόπης είναι η περιοχή των Πομάκων.
Την ανθρώπινη παρουσία πάνω στη Ροδόπη αποτελούν οι Έλληνες (Ελληνική επικράτεια), οι Βούλγαροι (Βουλγαρική επικράτεια), Τουρκόφωνοι και οι Πομάκοι.
Οι Πομάκοι είναι οι κυριότεροι κάτοικοι της οροσειράς και καθώς η Ροδόπη στο μεγαλύτερο μέρος της βρίσκεται μέσα στη Βουλγαρία, το ίδιο και οι Πομάκοι, που έχουν περιληφθεί στο βουλγαρικό κράτος, είναι περισσότεροι (δεκαπλάσιοι).
Στην Ελληνική επικράτεια οι Πομάκοι αριθμούν 40.000 - 45.000 άτομα περίπου και κατοικούν σε ορεινά χωριά του νομού Ξάνθης, του νομού Ροδόπης και, ελάχιστοι, του νομού Έβρου.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες πολλοί Πομάκοι εγκαταλείπουν τα ορεινά χωριά τους και κατοικούν στην Ξάνθη, την Κομοτηνή και σε χωριά του κάμπου τους.
Είναι Μουσουλμάνοι (Μωαμεθανοί). Και οι μιναρέδες πάνω από τα τζαμιά εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες των πομακικών χωριών.
Ασχολούνται βασικά με την καπνοκαλλιέργεια, την κτηνοτροφία και τη δασική εκμετάλλευση
Μιλούν τη μητρική τους πομακική γλώσσα κι εκφράζουν τα συναισθήματά τους με τα δικά τους πομακικά τραγούδια. Χορεύουν (όσο χορεύουν) δικούς τους πομακικούς χορούς.
Οι Πομάκισσες ντύνονται με τις ωραιότατες τοπικές ενδυμασίες τους ή σκεπάζουν το σώμα τους με τον Μουσουλμανικό φερετζέ (το μαύρο σαν παπαδίστικο ράσο φόρεμα). Το κεφάλι τους το καλύπτουν (κρύβουν τα μαλλιά τους) με μαντήλι. Οι άνδρες καλύπτουν το κεφάλι με σκούφο (σάπκα) ή με σαρίκι.
Οι Πομάκοι διατηρούν ακόμη πολλά από τα έθιμά τους. Αγαπούν τον τόπο τους, την ελευθερία και την Μουσουλμανική θρησκεία τους.
Οι περισσότεροι ζουν φτωχικά πάνω στα οροπέδια, στις βουνοπλαγιές και μέσα στις κοιλάδες της Ροδόπης, μακριά από τις πόλεις και το σύγχρονο πολιτισμό, αλλά είναι υγιείς, εργατικοί, φιλότιμοι, τίμιοι, προσαρμοστικοί και φιλήσυχοι άνθρωποι.
Το όνομα των Πομάκων
Οι Βούλγαροι λέγουν ότι το όνομα Πομάκοι προέρχεται από το ρήμα της βουλγαρικής και πομακικής γλώσσας πομάγκαμ (βοηθώ) και δόθηκε από τους Τούρκους γιατί οι Πομάκοι τους πρόσφεραν εξαιρετική στρατιωτική βοήθεια ενάντια στους Βουλγάρους. Εννοούν τη βοήθεια που πρόσφεραν οι Πομάκοι στους Τούρκους για την καταστολή της βουλγαρικής επανάστασης του 1876 (περιοχή Μπατάκ). Όμως το όνομα ΠΟΜΑΚΟΙ αναφερόταν, κάπου, και νωρίτερα, από το 1876. Πάντως ευρεία χρήση του ονόματος αυτού γίνεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Από ελληνικής πλευράς διατυπώθηκαν απόψεις πως η λέξη ΠΟΜΑΚΟΣ προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη ΠΟΜΑΞ, που σημαίνει πότης, ιδιότητα που χαρακτήριζε τους αρχαίους Θράκες ή πως προέρχεται από τη λέξη Πόμα, αρχαία πόλη της Θράκης, ή ακόμα πως είναι παραφθορά της λέξης απόμαχος (των εκστρατειών του Μ. Αλεξάνδρου). Καμιά όμως δεν είναι επιβεβαιωμένη.
Οι Πομάκοι ονομάζονται και ΑΓΡΙΑΝ(ΕΣ) ή ΑΧΡΙΑΝ(ΕΣ).
Στ' αρχαία χρόνια ονομάζονταν Αγριάνες, Αγρίαι, Αγράιοι και Αγριείς. Ήταν λαός πολεμικός και φιλελεύθερος. Φημίζονταν ως επιδέξιοι ακοντιστές και ως τέτοιοι κατατάσσονταν ως μισθοφόροι στους Οδρύσες, στους Αθηναίους, στους Μακεδόνες, στους Ρωμαίους. Το όνομα Αγριάνες είναι καθαρά ελληνικό μας πληροφορεί ο Θουκυδίδης. Ήταν πασίγνωστοι συγγενείς με τους άλλους Έλληνες, Αρία ή ινδοευρωπαϊκή φυλή, με το λευκό και κοκκινωπό δέρμα, τα γαλανά συνήθως μάτια και την ευρωπαϊκή κατατομή εξελληνίστηκαν εντελώς με την ίδρυση από τους Ίωνες, τους Αθηναίους και τους άλλους νοτιοελλαδίτες των αποικιών στις θρακικές παραλίες (600-356 π.Χ.) . Τότε η ελληνική γλώσσα, η ελληνική θρησκεία κι ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκαν, επικράτησαν και αφομοιώθηκαν από τους Θρακιώτες Έλληνες. Από τον 4ο αιώνα π.Χ. τα σύνορα της ελληνικής γλώσσας βρίσκονται στον Αίμο και Θράκες δεν υπάρχουν παρά μόνο Έλληνες πια.
Το όνομα Αχριάν(ες) ίσως αποτελεί εξέλιξη του ονόματος Αγριάνες μπορεί όμως να είναι και παράγωγο του ονόματος Αχριδώ. Στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η Ροδόπη ή ένα τμήμα της ονομαζόταν και Αχριδώ ή Αχριδός.
Οι Τούρκοι ονόμαζαν τους Πομάκους Αχριάν (αντί Αγριάν;) ή γιατί ήταν οι κάτοικοι της Αχριδώς ή υβριστικά. Κι αυτό γιατί στην τουρκική γλώσσα η λέξη αχριάν σημαίνει αχρείος, βρώμικος, σιχαμερός,
Ακόμα και σήμερα συνοικία της παλιάς Ξάνθης ονομάζεται "Αχριάν μααλέ", γιατί σ' αυτή τη συνοικία κατοικούσαν ή υποχρεώνονταν να κατοικήσουν οι "Αχριάν" (Αχριάνες)
Οι ονομασίες Αχριάν(ες) και "Αχριάν μααλέ" καθιερώθηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Οι Έλληνες χρησιμοποιούμε τα ονόματα των Πομάκων όπως τα βρήκαμε και σε καμιά περίπτωση υβριστικά.
Το λέω αυτό γιατί οι Τούρκοι θέλοντας να επιβάλουν στους Πομάκους να ονομάζονται Τούρκοι υποτιμούν και συκοφαντούν το όνομα Πομάκοι και προπαγανδίζουν σε βάρος αυτών που το χρησιμοποιούν.
Καταγωγή των Πομάκων
Ποια φυλή αποτελούν και ποιας εθνότητας είναι οι Πομάκοι;
Οι Βούλγαροι τους λέγουν Βουλγάρους και στηρίζονται στο γλωσσικό ιδίωμα, που μιλούν οι Πομάκοι. Για τους Βουλγάρους οι Πομάκοι είναι εξισλαμισθέντες Βούλγαροι και η γλώσσα των Πομάκων είναι βουλγαρική.
Οι Τούρκοι, τελευταία (για πρώτη φορά το 1919), τους λέγουν Τούρκους.
Σε πρόσφατη (Ιούνιος Ι997) συνομιλία μας ο Ντελλή (ή Νταλλή) Χουσεΐν, πρώην μαθητής μου στο Μουσουλμανικό Ιεροσπουδαστήριο Εχίνου και τώρα ιμάμης (ιερέας) στο χωριό Γοργόνα Ξάνθης, υποστήριξε τη θεωρία ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι των Πετσενέγγων και άρα είναι τουρκικής καταγωγής. Αυτή τη θεωρία κυκλοφορούν ανάμεσα στους Πομάκους οι εκφραστές της τουρκικής προπαγάνδας.
Ο Ντελλή Χουσεΐν με παρέπεμψε για επιβεβαίωση της θεωρίας του σε κάποια ελληνική εγκυκλοπαίδεια, λήμμα ΠΟΜΑΚΟΙ, όπου πιθανολογείται ότι οι Πομάκοι κατάγονται από τους Πετσενέγγους. Όμως αυτό δε στηρίζεται πουθενά και ο Φαΐκ Μπέης (βουλευτής Ανδριανουπόλεως), που πρώτος διατύπωσε αυτή τη θεωρία (στις συζητήσεις μετά τους Βαλκανικούς πολέμους) δεν προσκόμισε κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Διαβάζοντας εξάλλου στην "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ" του Κ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ τ. 4 σελ 290-293, 406, 451, 515) και στην "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ" της «ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε.» τ. Ζ΄ σελ.12,14,16, 24, 25, 33, 47, 52, 53, 54και 66 και επίσης τ. Η΄ σελ. 79, 117, 122, 143, 144, 146, 147, 148, 336, 337, 340 διαπιστώνουμε ότι οι Πετσενέγγοι (και Πατζινάκες κ.ά.) τουρκικής καταγωγής, ήταν επιδρομείς, που εξολοθρεύτηκαν από τους Βυζαντινούς, στις συγκρούσεις περί την Σαρδικήν ή Σόφια (Διάμπολιν ή Ιάμπολιν 1049), Βουλγαρία (1079), Λεβούνιο ή Λιβούνιο (1091) και Βερόη (1121-1122). Δεν αναφέρεται καμιά εγκατάσταση Πετσενέγγων στη Ροδόπη ή στη Θράκη. Άλλωστε η παλαιοσλαβική γλώσσα των Πομάκων, αλλά και όλος ο πολιτισμός τους προϋπήρχαν της περιόδου επιδρομών των Πετσενέγγων. Άλλωστε, αν οι Πετσενέγοι είχαν εγκατασταθεί στα βουνά της Ροδόπης, δεν θα άφηναν κάποιο ίχνος δικού τους πολιτισμού ( γλώσσας, ενδυμασίας) ή τοπωνυμίων;
Τι λέγουν οι ίδιοι οι Πομάκοι για την καταγωγή τους;
Ορισμένοι από τους Πομάκους, ταυτίζοντας τη θρησκεία με την εθνότητα, ισχυρίζονται ότι είναι Τούρκοι. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι Πομάκοι εκείνοι, που σαν έγιναν Μουσουλμάνοι νόμισαν ότι έγιναν και Τούρκοι. Σ' αυτό βοήθησε και το εξής γεγονός:
Στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι σκλάβοι Χριστιανοί, κυρίως οι Χριστιανοί Έλληνες, ταύτιζαν και ονόμαζαν Τούρκο κάθε Μουσουλμάνο. Επειδή λοιπόν οι Πομάκοι ήταν Μουσουλμάνοι, οι σκλάβοι Χριστιανοί τους θεωρούσαν και τους ονόμαζαν Τούρκους. Το λάθος αυτό δυστυχώς συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Πολλοί Έλληνες ονομάζουν Τούρκους τους Μουσουλμάνους. Αυτό στην περίπτωση των Πομάκων έχει σημασία. Αφού οι Τούρκοι, αλλά και οι Έλληνες μας λέγουν Τούρκους, άρα είμαστε Τούρκοι, συμπεραίνουν.
Πριν από ένα χρόνο στη διάρκεια μιας επίσκεψής μου στον Κένταυρο, πομακικό χωριό του νομού Ξάνθης, ο ιμάμης του χωριού μου είπε ότι και οι Μουσουλμάνοι της Βoσνίας είναι Τούρκοι. Στήριξε τον ισχυρισμό του στο ότι ο Μ. Παπακωνσταντίου,τ. υπουργός των Εξωτερικών (σε κάποια συνέντευξή του από την τηλεόραση) ονόμασε τους Μουσουλμάνους της Βοσνίας Τούρκους της Βοσνίας. Βεβαιότατα ο κ. Παπακωνσταντίνου εννοούσε τους Μουσουλμάνους της Βοσνίας κι όμως. . .
Άλλοι πάλι από τους Πομάκους είναι μπερδεμένοι. Δεν είναι σίγουροι και δεν εκφράζονται με βεβαιότητα.
-Είμαστε Μουσουλμάνοι , λέγουν, και τη θρησκεία μας την έδωσαν οι Τούρκοι. Γι' αυτό συμπαθούμε τους Τούρκους. Όμως δε σημαίνει αυτό πως είμαστε και Τούρκοι. Άλλο Τούρκοι, άλλο Μουσουλμάνοι. Μουσουλμάνοι είναι και οι Άραβες και οι Πέρσες και οι Πακιστανοί, δεν είναι όμως Τούρκοι. Όπως, Χριστιανοί είναι και οι Ρώσοι και οι Άγγλοι, όμως δεν είναι Έλληνες.
Η πλειοψηφία πάντως των Πομάκων (τουλάχιστον ως το 1970) υποστήριζε την ελληνική καταγωγή τους από τη φυλή των Αγριάνων. Αυτό υποστήριξαν και οι εκπρόσωποι των Πομάκων το 1945-1946, όταν πήγαν στο Παρίσι και στην Ουάσιγκτον και προσπάθησαν να πετύχουν από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και τους Αμερικανούς την ένταξή τους (και των Πομάκων της Βουλγαρίας δηλαδή) στην Ελλάδα.
Το ότι οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι και ξεχώριζαν απ' αυτούς διαπιστώνεται και από δημοτικά πομακικά τραγούδια: Ακούμε από απόσπασμα πομακικού τραγουδιού:
Ακούσατε, καταλάβατε τι νέο έγινε;
Οι Τούρκοι πρόσφυγες γίνονται.
. . . . . . . . . . . . . . . . .
Έφυγαν οι Τούρκοι. Οι Τούρκοι πρόσφυγες γίνονται.
Στους Τούρκους ήρθε βαριά η προσφυγιά.
Οι Πομάκοι τραγουδώντας λέγουν: "Έφυγαν οι Τούρκοι". "Οι Τούρκοι γίνονται πρόσφυγες", δηλαδή οι Πομάκοι μένουν. Οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι.
Το τραγούδι αναφέρεται στην περίοδο μετά τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878), όταν η περιοχή της βόρειας Θράκης (Αν. Ρωμυλίας) παραχωρήθηκε στους Βουλγάρους. Τότε οι Τούρκοι εγκατέλειψαν την περιοχή και έγιναν πρόσφυγες.
Και σε άλλο, ερωτικό, πομακικό τραγούδι ακούμε:
Εγώ να έρθω κοντά σου δεν μπορώ,
γιατί βοσκάω τούρκικα άλογα,
τούρκικα άλογα και καμήλες.
. . . . . . .
Όμως εμείς θα ελευθερωθούμε.
Θα ελευθερωθούμε και θα διασκεδάσουμε
στα πράσινα λιβάδια.
Τελικά τι είναι οι Πομάκοι;
Από τη μελέτη των αιματολογικών αναλύσεων, των χαρακτηριστικών των Πομάκων: ανθρωπολογικών (πρόσωπο, μάτια, μαλλιά, ανάστημα, πόδια) και πνευματικών (ειλικρίνεια, εργατικότητα, φιλοτιμία, προσαρμοστικότητα) και ακόμα από τη μελέτη της ιστορίας, της γλώσσας, των λαογραφικών στοιχείων και γενικά του πολιτισμού των Πομάκων διαπιστώνεται ότι οι Πομάκοι είναι βαλκανικός λαός. Δεν έχουν τίποτε μογγολικό και δεν είναι τουρκικής καταγωγής. Οι Πομάκοι δεν έχουν κανένα κοινό χαρακτηριστικό, εκτός της θρησκείας, με τους Τούρκους.
Οι Έλληνες ξέρουμε ότι οι Πομάκοι είναι θρακοελληνικής καταγωγής. Άσχετα όμως με το τι πιστεύουμε για την καταγωγή τους, τούς αφήνουμε να είναι ό,τι είναι ή ό,τι θέλουν να είναι και τους προσφέρουμε την ελευθερία, το πολυτιμότατο και ανεκτίμητο αγαθό. Οι Έλληνες πιστεύουμε ότι οι Πομάκοι έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν μόνοι, αυτούς με τους οποίους θα συμβιώσουν και στο μέλλον.
Και, ως το 1946, σε κρίσιμες στιγμές , όπως στα 1878, στα 1913, στα 1919 και στα 1946 οι Πομάκοι εκδήλωσαν την επιθυμία τους να ενωθούν και να συμβιώσουν με τους άλλους Έλληνες.
Αντίθετα οι Τούρκοι, μέσα από τη Μουσουλμανική θρησκεία τους αλλά και με κάθε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο, με καταπίεση κάθε μορφής και με τρομοκρατία, κατά τις τελευταίες δεκαετίες κυρίως, ονομάζουν τους Πομάκους Τούρκους και τους υποχρεώνουν να γίνονται Τούρκοι.
Σύντομη περίληψη της ιστορίας των Πομάκων
Η ζωή των Πομάκων πάνω στη Ροδόπη αριθμεί δεκάδες αιώνες. Ορεσίβιοι κτηνοτρόφοι, σκληροτράχηλοι και σκληραγωγημένοι άντεξαν οι Πομάκοι στις πολυάριθμες κατοχές και στ' αναρίθμητα βάσανα. Και σώθηκαν και σώζονται.
Ήταν Θρακοέλληνες δηλ. Έλληνες της Θράκης.
Μιλούσαν Ελληνικά. Όλοι οι κάτοικοι της Βαλκανικής (Ελληνικής) χερσονήσου νότια του Αίμου και από τον 4ο τουλάχιστο αιώνα π. Χ. μιλούσαν Ελληνικά.
Πίστευαν στους ίδιους θεούς, συμμαχούσαν και συνεργάζονταν με τους άλλους Έλληνες.
Ιδιαίτερα καλές ήταν οι σχέσεις τους με τους Μακεδόνες Έλληνες επί Φιλίππου και Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο βασιλιάς των Αγριάνων Λάζαρος ήταν στενός φίλος του Μ. Αλεξάνδρου.
Έγιναν Χριστιανοί όταν ο Χριστιανισμός απλώθηκε στην Ελληνική (Βαλκανική) χερσόνησο.
Στα χρόνια της Ελληνικής Βυζαντινής αυτοκρατορίας οι Ροδοπαίοι (Αγριάνες, Αχριάνες) πάνω στη Ροδόπη, την Αχριδώ, ζουν ζωή ήσυχη, ελεύθερη ειρηνική. Από τότε όμως που πατούν το πόδι τους οι Βούλγαροι στην Ελληνική (Βαλκανική) χερσόνησο φυσά πάνω στη Ροδόπη κακός άνεμος.
Οι Ροδοπαίοι (Αγριάνες, Αχριάνες, Πομάκοι) αγωνίζονται στο πλευρό των βυζαντινών στρατευμάτων. Κι όταν τα σύνορα του Βυζαντινού ελληνικού κράτους, εξ αιτίας των βουλγαρικών επιδρομών και πολέμων, μεταθέτονται και νοτιότερα από τον Αίμο, στη Ροδόπη οι ακρίτες Έλληνες Ροδοπαίοι, ως πολιτοφύλακες (λαϊκή άμυνα) συνεργάζονται με τον τακτικό βυζαντινό στρατό, φυλάγουν τις «κλεισούρες» και προστατεύουν το πάτριο έδαφος, τα σπίτια τους και τα σύνορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Το φρούριο «Σκίτακες» (;), δυτικά της Γλαύκης του Ν. Ξάνθης τους καλύπτει. Τα γοργά και ευκίνητα πόδια τους τούς φέρνουν παντού. Ενώ για να ειδοποιούν τον τακτικό στρατό επαναλαμβάνουν τις αρχαίες «φρυκτωρίες». Άναβαν δηλ. φωτιές σε διάφορες βουνοκορφές ορατές η μια από την άλλη και καλούσαν έτσι σε βοήθεια και ενίσχυση.
Όμως ο Ελληνικός βυζαντινός στρατός δεν προλάβαινε ή δεν μπορούσε πάντα. Γι αυτό οι Ροδοπαίοι γνώρισαν πολλά χρόνια γεμάτα τρόμο, καταστροφές, δυστυχία, σκλαβιά, δάκρυα και αγωνία από τους Βουλγάρους.
Εκσλαβίστηκαν γλωσσικά από τους Σλάβους και από τους Σλαβοβουλγάρους στο τέλος της πρώτης και τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας.
Σκλαβώθηκαν το 1368, όταν η περιοχή τους κυριεύτηκε από τους Οθωμανούς (Τούρκους).
Εξισλαμίστηκαν (έγιναν Μωαμεθανοί) προς το τέλος του 17ου αιώνα (1672) στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τριακόσια χρόνια μετά την κατάκτηση της περιοχής τους από τους Τούρκους.
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, 1368-1923, οι Αγριάνες ονομάζονταν από τους Οθωμανούς Τούρκους και Αχριάνες και Πομάκοι.
Στα 1876 πραγματοποιήθηκε η απελευθερωτική επανάσταση των Βουλγάρων.
Οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν εναντίον τους φανατισμένους θρησκευτικά Μουσουλμάνους Πομάκους. Οι αγριότητες, βαρβαρότητες και φρικαλεότητες, που έγιναν τότε (για πρώτη και τελευταία φορά από Πομάκους) στην πόλη και την περιοχή Μπατάκ από τους Πομάκους και τους Τούρκους σε βάρος των Χριστιανών Βουλγάρων και Ελλήνων της Ροδόπης δεν περιγράφονται.
Οπωσδήποτε αυτές οι βάρβαρες πράξεις των Πομάκων και των Τούρκων συντάραξαν την κοινή γνώμη της Ευρώπης.
Ακολούθησε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877 και η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου του 1878. Με τη συνθήκη αυτή δημιουργήθηκε η Μεγάλη Βουλγαρία, μέσα στην οποία εντάχθηκε και η περιοχή των Πομάκων . Οι Τούρκοι τότε εγκατέλειψαν την περιοχή. Έγιναν πρόσφυγες.
Τον ίδιο χρόνο, 1878, η Συνθήκη του Βερολίνου ανέτρεψε τη Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου και δημιούργησε την Ανατολική Ρωμυλία. Η περιοχή των Πομάκων μοιράστηκε στην Αν. Ρωμυλία και στην Οθωμανική αυτοκρατορία (Τουρκία).
Στα 1919 η Συνθήκη του Νεϊγύ καθόρισε τα σημερινά σύνορα Ελλάδας και Βουλγαρίας. Η περιοχή των Πομάκων μοιράστηκε στη Βουλγαρία και την Ελλάδα. Αυτή η συνθήκη ισχύει και σήμερα.
Τέλος στα 1923 υπογράφηκε η Συνθήκη της Λοζάννης. Αυτή καθόρισε τον ΄Εβρο ανατολικό σύνορο της Ελλάδας με την Τουρκία. Μέρος της Συνθήκης της Λοζάννης είναι η Σύμβαση για την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.
Η γλώσσα των Πομάκων
Η σημερινή γλώσσα των Πομάκων μοιάζει στη δομή της (σύνταξη, γραμματική) σλαβοβουλγαρική, διαφέρει όμως από τη βουλγαρική γλώσσα και περιέχει πολλές ελληνικές λέξεις (της παλιάς μητρικής γλώσσας των Πομάκων) όπως και τουρκικές, κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου.
Οι Πομάκοι δεν έγραφαν τη γλώσσα τους. Δεν είχε δημιουργηθεί γραπτός λόγος της πομακικής γλώσσας και φυσικά δεν υπήρχαν σ' αυτή και γι' αυτή βιβλία γραμματικής, συντακτικού, λεξικά, λογοτεχνία.
Τα δικά μου βιβλία:
α ΠΟΜΑΚΟΙ, οι Μουσουλμάνοι της Ροδόπης (ιστορία, καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία, λαογραφικά
β. ΠΟΜΑΚΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ,
γ. ΕΛΛΗΝΟΠΟΜΑΚΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ και
δ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΜΑΚΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ με φράσεις και κείμενα, που άρχισαν να γράφονται από το 1964 και κυκλοφόρησαν το 1995 και το 1996, αποτελούν μια πρώτη βασική βιβλιοθήκη για τον πολιτισμό και τη γλώσσα των Πομάκων. Ήδη εκδόθηκαν και αναγνωστικά για τη διδασκαλία της πομακικής γλώσσας. Θα εισαχθεί όμως, προαιρετικά έστω, η διδασκαλία της πομακικής γλώσσας στα πομακικά σχολεία; Αμφιβάλλω. Θα γράφουν στο εξής τη γλώσσα τους οι Πομάκοι; Δεν το ξέρω. Ξέρω όμως ότι τώρα οι Πομάκοι έχουν τη δυνατότητα να διδάσκονται και να καλλιεργούν τη μητρική τους γλώσσα.
Οι λέξεις (δάνεια) της τουρκικής γλώσσας είναι νέα στοιχεία στην πομακική γλώσσα. Ενσωματώθηκαν στη διάρκεια της μακραίωνης τουρκικής κατοχής και αποτελούν κατά μεγάλο μέρος θρησκευτικούς όρους και ονόματα που προέρχονται:
Από την αραβική γλώσσα και τη Μουσουλμανική θρησκεία (δημιούργημα του Άραβα Μωάμεθ), όπως: Αλλάχ (Allah) Θεός, Μοαμέτ (Moamet) Μωάμεθ, Ισλάμ (Islam) εγκατάλειψη στο Θεό, υποταγή στη θέληση του Θεού, μουσουλμανοσύνη, Μουσλεμάν (Musleman) Μουσουλμάνος, πιστός, αφοσιωμένος, Κουράν (Kuran) Κοράνιο, το Ευαγγέλιο των Μουσουλμάνων και
Από την ιουδαϊκή και Χριστιανική θρησκεία, όπως: Αντέμ (Adem) Αδάμ, Ιμπράμ (Ibram) Αβραάμ, Μουσά (Musa) Μωυσής, Ισά (Isa) Ιησούς, Μεριέμ (Meriem) Μαρία κλπ.
Πρέπει να υπογραμμισθεί εδώ ότι τα βαφτιστικά ονόματα των Πομάκων είναι μόνο αραβο-μουσουλμανικής και ιουδαϊκο-χριστιανικής προέλευσης. Δεν είναι τουρκικά. Μαρτυρούν τον πρόσφατο σχετικά εξισλαμισμό τους και ακόμα το γεγονός ότι αυτά αντικατέστησαν εύκολα τα προηγούμενα Χριστιανικά τους ονόματα.
Μόνο κατά τα τελευταία χρόνια ορισμένοι Πομάκοι δίνουν στα παιδιά τους και μη Μουσουλμανικά, δηλαδή τουρκικά ονόματα.
Δάνεια της τουρκικής γλώσσας στην πομακική είναι και οι αριθμοί από το πέντε και πάνω.
Αντίθετα με τις τουρκικές, οι ελληνικές λέξεις βρίσκονται στη βάση, στα θεμέλια της πομακικής γλώσσας. Αποτελούν συνήθως τις ρίζες πομακικών λέξεων (βασικές λέξεις, ρήματα κλπ.) κι έχουν προσαρμοστεί στη γραμματική της πομακικής γλώσσας: Ακούστε παραδείγματα:
άιντε (ajde) άιντε, αλά (ala) αλλά, αποτίκ (apotik) αποθήκη, αρέσβαμ (aresvam) αρέσω, αργκάτιν (argatin) εργάτης, αρνίσβαμ (arnisvam) αρνούμαι, βουγιέ (vuje) βουή, βουρκουζούν (vurkuzun) βρακοζώνη, βρις (vris) βρύση, γκονίγε (gonije) γωνία, γουντίγε (gudije) γουδί, εγκίστρα (egistra) άγκιστρο, ζαφτάσομ (zaftasom) προφταίνω, κάντε (kade) κάδος, κεντίσαβομ και κεντίσαμ (kendisavom και kendisam) κεντώ, λάχνα (lahna) λάχανο, λιουβάντ (liuvad) λιβάδι, μάντρα (madra) μάντρα, μιέτρου (mietru) μέτρο, ντίπλο (diplo) διπλό, ντρούμ (drum) δρόμος, παναγίρ (panagir) πανηγύρι, πρόγιουμα (projiuma) πρωινό, πρόγευμα, προυκόπτσουβαμ (prukoptsuvam) προκόπτω, σκουράφ skuraf ξυράφι, σκρίβομ skrivom κρύβω, πλέταμ pletam πλέκω, τεμέλ temel θεμέλιο τρεντράφελ (trendrafel) τριαντάφυλλο, φουστάν (fustan) φουστάνι, χαρίσβαμ (harisvam), χαρίζω και χιλιάδες άλλες.
Οι Ελληνικές λέξεις δεν αποτελούν δάνεια της ελληνικής προς την πομακική, αλλά είναι απομεινάρια της αρχαίας και της βυζαντινής ελληνικής, της πρώτης γλώσσας των Πομάκων πριν δεχτούν αυτοί τις γλωσσικές επιδράσεις των σλαβοβουλγάρων.
Η Θρησκεία των Πομάκων
Οι Ροδοπαίοι (Αγριάνες, Αχριάνες, Πομάκοι) ήταν Χριστιανοί. Το γεγονός αυτό μαρτυρούν εκτός των άλλων και πομακικά δημοτικά τραγούδια.
"Κόρη μου, καλέ μάνα μου,
τι έχεις και ξαπλώνεις;
Άρρωστη είμαι, άρρωστη, μάνα.
Εννιά χρόνια είμαι άτεκνη.
Άντε, μάνα, να με πας στο μοναστήρι ο καλόγερος να με δει. . ."
Στα πομακικά δημοτικά τραγούδια χρησιμοποιούνται Χριστιανικά ονόματα, όπως Μανόλης, Γιώργης, Γιώργαινα, Μαρία. . .
Πολλά είναι επίσης τα τοπωνύμια, που μαρτυρούν την προηγούμενη, Χριστιανική, θρησκεία των Πομάκων: κιλσέ (εκκλησία), παπάτσκο, Κόστοβο, Παπίκιο, Μανόλεβο, Σταματάτσκοβο, Τεοτόκου, Κουσταντίν, Μαρίνα, Σταμάτμος, Μανόλτσοβα κλπ.
Οι Πομάκοι, που ήταν Χριστιανοί επί χίλια χρόνια (και παρέμειναν Χριστιανοί τριακόσια χρόνια μετά την τουρκική κατάκτηση), αλλαξοπίστησαν και από Χριστιανοί ομαδικά μάλιστα έγιναν Μουσουλμάνοι. Πώς πρέπει να εξηγηθεί η ομαδική αυτή αλλαξοπιστία τους;
Νομίζω πως θα πρέπει ν’ αποδώσουμε αυτό το γεγονός κυρίως στο ότι οι Αγριάνες / Αχριάνες / Πομάκοι κάτω από τον αβάσταχτο τουρκικό ζυγό δεν άντεξαν άλλο τα δεινά της δουλείας στους Τούρκους, ενώ ταυτόχρονα ζήλεψαν και την "αγάδικη" ζωή των Πομάκων εκείνων που έγιναν πρωτύτερα Μουσουλμάνοι.
Βαρέθηκαν όμως εξ ίσου και την τρομοκρατία των Βουλγάρων, που καθώς πάτησαν το πόδι τους στη Ελληνική (Βαλκανική ) χερσόνησο (στη διάρκεια και της Βυζαντινής κυριαρχίας και της Τουρκοκρατίας) δεν τους άφηναν να δουν άσπρη μέρα, χαμόγελο στα χείλη τους.
Στην απερίγραπτη βουλγαρική καταπίεση και τρομοκρατία οφείλεται κατά κύριο λόγο και ο γλωσσικός εκβουλγαρισμός των Πομάκων.
Σαν Μουσουλμάνοι κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, έλπισαν οι Πομάκοι, θα ζούσαν καλύτερα.
Πομάκοι και Χριστιανοί Έλληνες
Οι σχέσεις ανάμεσα στους Πομάκους και τους Χριστιανούς Έλληνες της Θράκης είναι πολύ καλές. Πάντα είχαμε καλές σχέσεις μαζί τους. Ποτέ δε συγκρουσθήκαμε. Οι Έλληνες θεωρούμε Έλληνες τους Πομάκους και τους συμπαθούμε. Αυτό το αισθάνονται οι Πομάκοι και το ανταποδίδουν.
Χρειάζεται όμως να τους πλησιάσουμε ακόμη περισσότερο, να τους γνωρίσουμε σε βάθος, να νιώσουν κι αυτοί πιο πολύ το ενδιαφέρον μας και τις καλές διαθέσεις μας.
Πομάκοι και Βούλγαροι
Οι Βούλγαροι ισχυρίζονται ότι οι Πομάκοι είναι εξισλαμισθέντες Βούλγαροι.
Οι Πομάκοι όμως δεν αισθάνονται Βούλγαροι, δε συμπαθούν τους Βουλγάρους, δεν έχουν κάνει ποτέ κάποια προσπάθεια ούτε εκδήλωσαν την επιθυμία να συμβιώσουν με τους Βουλγάρους.
Αντίθετα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να γλιτώσουν απ' αυτούς (1878, 1913, 1919, 1946) και χτύπησαν αλύπητα τους Βουλγάρους στο Μπατάκ το 1876 κατά την επανάσταση των Βουλγάρων ενάντια στους Τούρκους.
Γιατί οι Πομάκοι δε συμπαθούν τους Βουλγάρους;
Βασική επιδίωξη των Σλάβων και των Βουλγάρων ήταν πάντα να αλλοιώσουν τη σύνθεση του πληθυσμού της Μακεδονίας και της Θράκης, να κατακτήσουν τις ελληνικές αυτές περιοχές και να βγουν στο Αιγαίο. Γι αυτό οι Έλληνες ορθόδοξοι Χριστιανοί και οι Αγριάνες (οι Μουσουλμάνοι Πομάκοι) των περιοχών αυτών έπρεπε να εκδιωχθούν, να ελαττωθούν, να εξαφανιστούν. Ιδιαίτερα οι Πομάκοι έπρεπε να αλλαξοπιστήσουν και πάλι, να επιστρέψουν στο Χριστιανισμό και να εκβουλγαριστούν.
Για το σκοπό αυτό επιστρατεύθηκαν όλες οι μέθοδοι και όλα τα μέσα. Έτσι κάθε φορά που το μπορούσαν και στα χρόνια του Μακεδονικού ( και Θρακικού) αγώνα (19Ο4, 1908, 1912, 1941-1944 κ.ε.) οι Βούλγαροι κομιτατζήδες απάνθρωπα, αψυχολόγητα κι αντιχριστιανικά προσπάθησαν με τη βία να αλλάξουν την πίστη των Πομάκων, για να πετύχουν τον εκβουλγαρισμό τους. Τους βάπτιζαν ομάδες ομάδες μέσα σε χειμάρους ή μικρούς ποταμούς ραίνοντάς τους με σάρωθρα. Τους μετονόμαζαν με Χριστιανικά ονόματα κι όταν σε σχετικές ερωτήσεις δεν έλεγαν οι Πομάκοι τα νέα ονόματά τους είτε από πείσμα, είτε γιατί τα ξεχνούσαν, τους ξυλοκοπούσαν χωρίς οίκτο.
Να γιατί οι Πομάκοι δε θέλουν τους Βουλγάρους. Και να γιατί σε κάθε ευκαιρία (1878, 1913, 1919, 1946) οι Πομάκοι εκδήλωσαν την αντιπάθειά τους προς τους Βουλγάρους και τη συμπάθειά τους προς τους Χριστιανούς Έλληνες.
Το γιατί οι Πομάκοι δε συμπαθούν τους Βουλγάρους, φαίνεται και από τα πομακικά δημοτικά τραγούδια. Σε πομακικό τραγούδι των αρχών του 20ου αιώνα ακούμε:
Κομιτατζήδες , μαύροι ληστές,
έναν αδελφό είχα κι αυτόν τον σκοτώσατε.
Ζαχρίνκο, αρνάκι όμορφο,
νύχτα σφάζαμε και ξεκοιλιάζαμε
γι αυτό τον αδελφό σου δεν τον γνωρίσαμε!
Όμως και η συμπεριφορά των Τούρκων προς τους Πομάκους κατά την ίδια περίοδο δεν ήταν καλύτερη. Γι' αυτό και οι Πομάκοι φοβούνταν, αγωνιούσαν, κρύβονταν και φυλάγονταν και από τους Βουλγάρους και από τους Τούρκους. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω δημοτικό τραγούδι:
Σαλίκο, γιε μου Σαλίκο, Τούρκοι σε ζητούν (καταζητούν) δεν είσαι τους λέγω.
Βούλγαροι ρωτάνε (σε ψάχνουν) δεν είσαι απαντώ.
Μήπως τσεκούρι σ' έκοψε, μήπως σφαίρα σε χτύπησε;
Ούτε τσεκούρι μ' έκοψε, ούτε σφαίρα με χτύπησε.
Αλλά, μητέρα μου, μ' έπιασαν τέσσερις κομιτατζήδες και ληστές
άναψαν δυο φωτιές και θα με σούβλιζαν . . .
Και η πομακική γλώσσα έχει σημαντικές διαφορές από τη βουλγαρική, διαφορές μάλιστα που τη φέρνουν κοντά και στην ελληνική, π.χ. η βουλγαρική γλώσσα δεν έχει άρθρα και καταλήξεις στα ονόματα, ενώ η πομακική και η ελληνική έχουν.
Διαμαρτυρήθηκε η βουλγαρική κυβέρνηση προς την ελληνική, μέσα στο 1996, γιατί στα βιβλία μου γράφω ότι οι Πομάκοι δεν είναι Βούλγαροι και ότι
η πομακική γλώσσα δεν είναι η βουλγαρική.
Όμως το πρόβλημα δε δημιουργείται από τους Έλληνες. Ούτε από τα βιβλία μου. Εγώ γράφω την αλήθεια, περιγράφω την πραγματικότητα. Το πρόβλημα υπάρχει εξ αιτίας των Τούρκων που αλωνίζουν στα πομακοχώρια (τα ελληνικά και τα βουλγαρικά) και οι Πομάκοι εκτουρκίζονται ταχύτατα, και χάνονται και για τους Βουλγάρους και για τους Έλληνες. Ας μην απευθύνουν λοιπόν οι Βούλγαροι τα παράπονα και τις διαμαρτυρίες τους σε λάθος διεύθυνση. Και ασφαλώς ονειρεύονται λαγούς με πετραχείλια, οι Βούλγαροι, αν νομίζουν ότι οι Πομάκοι είναι δυνατό να γίνουν (ή έστω να ξαναγίνουν) Βούλγαροι.
Η Συνθήκη της Λοζάννης
Οι Πομάκοι Έλληνες πολίτες, οι Πομάκοι δηλαδή της Δυτικής (Ελληνικής) Θράκης αποτελούν μια από τις Μουσουλμανικές μειονότητες που αναγνωρίζονται και προστατεύονται από τη Συνθήκη της Λοζάννης.
Οι άλλες Μουσουλμανικές μειονότητες της Θράκης είναι : οι Τουρκόφωνοι (τους λένε και Τούρκους και Τουρκογενείς) 54.000 άτομα και οι Αθίγγανοι 22.000 άτομα..
Ως γνωστόν οι Μουσουλμανικές μειονότητες της Θράκης εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή του 1923 σ' αντιστάθμισμα των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου.
Η Συνθήκη της Λοζάννης υπογράφηκε το 1923 μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο στην Μ. Ασία.
Με τη Συνθήκη αυτή, άρθρα 37-45, κατοχυρώνονται τα δικαιώματα της Χριστιανικής (Ελληνικής) μειονότητας στην Τουρκία (Ελλήνων Κωνσταντινούπολης, Ίμβρου και Τενέδου) και των Μουσουλμάνων της Δυτ. Θράκης. Εδώ θα πρέπει να γίνει μια απαραίτητη διευκρίνιση.
Η Συνθήκη της Λοζάννης μιλάει για μουσουλμανικές (μωαμεθανικές) μειονότητες στην Ελλάδα, πολλές (Τούρκοι, Πομάκοι, Αθίγγανοι). Δε μιλάει για μία, τουρκική.
Η Συνθήκη της Λοζάννης και ιδιαίτερα η Σύμβαση για την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων τηρήθηκε και τηρείται από το Ελληνικό κράτος. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, π.χ. το 1951, το 1954-55 και το 1968 η ελληνική κυβέρνηση παραβίασε τη συνθήκη αυτή σε βάρος της Ελλάδας και για ικανοποίηση ή προς όφελος της Τουρκίας.
Με τα μορφωτικά πρωτόκολλα των ετών 1951 και 1968 η ελληνική κυβέρνηση αναγνώρισε την τουρκική γλώσσα ως μητρική γλώσσα των Πομάκων και γλώσσα της εκπαίδευσης όλων των Μουσουλμάνων της Θράκης!
Το 1954 ψηφίστηκε και νόμος για την εκπαίδευση στα "τουρκικά" σχολεία της "τουρκικής" μειονότητας.
Το 1954 και 1955 επίσης με αυστηρότατες διαταγές του Γεν. διοικητή Θράκης Φεσσόπουλου (έπειτα από εντολή του Προέδρου της Κυβερνήσεως, διάβαζε της Βασίλισσας Φρειδερίκης) διατάζονταν οι Μουσουλμάνοι της Θράκης, Τουρκογενείς, Πομάκοι, Αθίγγανοι) ν' αντικαταστήσουν τους όρους "Μουσουλμάνος μουσουλμανικός-ή-ό" με τους "Τούρκος, τουρκικός-ή-ό". Στο εξής ο Μουσουλμάνος (Πομάκος, Τουρκόφωνος, Αθίγγανος έπρεπε να λέγεται Τούρκος, το Μουσουλμανικό σχολείο να λέγεται τουρκικό σχολείο, η μουσουλμανική κοινότητα τουρκική κοινότητα κλπ.
Έτσι κάναμε το εθνικό έγκλημα οι Έλληνες να μετατρέψουμε τους Πομάκους σε Τούρκους, τις Μουσουλμανικές μειονότητες σε τουρκική μειονότητα.
Και με τις διαταγές της Ελληνικής κυβέρνησης μητρική γλώσσα των Πομάκων γινόταν η τουρκική, που είναι τελείως άσχετη με την πομακική, την πραγματικά μητρική γλώσσα των Πομάκων.
Η ατυχής, άδικη, παράλογη και απαράδεκτη αυτή αντιμετώπιση των Πομάκων από την ελληνική κυβέρνηση σόκαρε τους Μουσουλμάνους Πομάκους.
Και πρέπει εδώ να σημειωθεί το γεγονός ότι οι Πομάκοι αρνήθηκαν να εκτελέσουν αυτές τις διαταγές και μόνον ένα (του Εχίνου) από τα 76 δημοτικά σχολεία του Ν. Ξάνθης άλλαξε την πινακίδα του.
Μετά από 33 χρόνια (το 1988) αντικαταστάθηκαν οι όροι "τουρκικός-ή-ό" , ως όροι μη σύμφωνοι προς τη Συνθήκη της Λοζάννης, με τους όρους "μειονοτικός-ή-ό", π.χ. "μειονοτικό σχολείο". Το κακό όμως είχε γίνει.
Ζήτησα απαντήσεις στις απορίες μου γιατί η ελληνική κυβέρνηση έκανε αυτό το λάθος, το εθνικό έγκλημα.
Μου είπαν πως τον καιρό εκείνο αντιμετωπίζαμε τον από Βορρά κομμουνιστικό κίνδυνο, το Σιδηρούν παραπέτασμα. Κάναμε την παραχώρηση για να τα έχουμε καλά με την Τουρκία, ν' αντιμετωπίσουμε μαζί τον από Βορρά κίνδυνο!
Όμως ο εμφύλιος πόλεμος (και συμμοριτοπόλεμο τον έλεγαν) είχε τελειώσει το 1949, η αντιμετώπιση τού από βορρά κινδύνου ήταν υπόθεση του ΝΑΤΟ. Και στο ΝΑΤΟ ανήκαμε κι εμείς και η Τουρκία! Γιατί δωρίσαμε τους Πομάκους στους Τούρκους; Γιατί βάλαμε τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα;
Η Τουρκία, αντίθετα με την Ελλάδα, όχι μόνο δεν τήρησε τη συνθήκη της Λοζάννης, όχι μόνο δεν προστάτευσε την ελληνική μειονότητα της Κων/λης, της Ίμβρου και της Τενέδου, αλλά και πήρε όλα τα σκληρά, βάρβαρα και απάνθρωπα μέτρα κατά των Ελλήνων με τα οποία εξαφάνισε την ελληνική παρουσία στην Κων/λη και στα δύο νησιά. Και ενώ εμείς υποχωρούσαμε στις απαιτήσεις της Τουρκίας και προσφέραμε γη και ύδωρ στον εχθρό οι Τούρκοι το 1955, με αφορμή τον αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. στην Κύπρο, διέπραξαν τις γνωστές φρικαλεότητες στην Κων/λη και διέλυσαν και εξαφάνισαν την ελληνική μειονότητα της Κων/λης και των δύο νησιών. Και βέβαια εξακολουθούν την ίδια τη γνωστή εδώ και 1.000 χρόνια τακτική τους: Να χτυπούν, να σφάζουν, να τρομοκρατούν, να προκαλούν, να απειλούν και να προχωρούν.
Πομάκοι και Τούρκοι
Οι Τούρκοι όσους εξισλάμιζαν, στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, προσπαθούσαν και να τους εκτουρκίσουν.
Όμως οι Πομάκοι ζώντας στην ορεινή και απομονωμένη περιοχή τους και χάρη στην πομακική γλώσσα τους, στον ξεχωριστό πολιτισμό τους και στην αγάπη τους προς αυτό που είναι, διατήρησαν την ιδιαιτερότητά τους.
Τούρκοι και Πομάκοι έρχονταν σ' επαφή μόνο σ' ελάχιστες περιπτώσεις, μπροστά στις αρχές και στις ελάχιστες συναλλαγές. Τούρκοι δεν παντρεύονταν Πομάκισσες, αν και ομόθρησκοι, ούτε οι Πομάκοι έπαιρναν Τουρκάλες. Γενικά κάτω από την κοινή, την οθωμανική διοίκηση τίποτε, πέρα από τη θρησκεία, δεν τους ένωνε, δεν τους πλησίαζε.
Από το 1908 και κυρίως από 1923 άρχισε και συνεχίζεται μια αδυσώπητη τουρκική προπαγάνδα εκτουρκισμού όλων των Μουσουλμάνων τόσο της Τουρκίας όσο και των βαλκανικών κρατών και εξαφάνισης κάθε στοιχείου μη τουρκικού, έστω και παλαιομουσουλμανικού.
Σήμερα σε κάθε πομακικό χωριό υπάρχουν εγκάθετοι της τουρκικής προπαγάνδας, μισθοδοτούμενοι από το τουρκικό προξενείο, «γκρίζοι λύκοι», που διαβιούν στα καφενεία κι άλλη εργασία δεν έχουν από το να κατασκοπεύουν τους συγχωριανούς τους, να τους εκβιάζουν, να τους τρομοκρατούν, να τους ελέγχουν, να τους καπελώνουν, να τους επηρεάζουν.
Οι ίδιοι ελέγχουν και τους Χριστιανούς και οποιουσδήποτε άλλους επισκέπτες των πομακικών χωριών. Διαστρεβλώνουν τα λόγια και τις προθέσεις τους, τους αντιμετωπίζουν εχθρικά και δεν αφήνουν να περάσει στους Πομάκους τίποτε αντίθετο στην τουρκική προπαγάνδα.
Βεβαιότατα επιδίωξη της τουρκικής προπαγάνδας είναι να εκτουρκίσει τους Πομάκους για να τους χρησιμοποιήσει μαζί με τους άλλους Μουσουλμάνους ως συμπαγή μάζα για να διεκδικήσει τη Θράκη, Ελληνική και Βουλγαρική.
Οι Τούρκοι απειλούν ολοφάνερα τη Θράκη. Απειλούν και τρομοκρατούν κάθε Πομάκο που διαφοροποιείται και δεν ακολουθεί τις υποδείξεις των Τούρκων εγκαθέτων. Πρόσφατα επιδίωξαν να τρομοκρατήσουν Πομάκο συνεργάτη μου κατηγορώντας τον ότι συνεργαζόμενος μαζί μου «πουλά τη Θράκη».
Και για του λόγου το ασφαλές:
Στη διακήρυξη του εθνικού όρκου των Τούρκων ο Κεμάλ Ατατούρκ, το 1920, αναφέρει:
"Σκοπός μας είναι η Δυτ. Θράκη να παραμείνει στα τουρκικά χέρια σαν ενιαίο σύνολο και σε κατάλληλο χρόνο και ευκαιρία να ενωθεί με τη Μητέρα Πατρίδα. Εμείς Δε μπορούμε να δεχτούμε την απαλλοτρίωση του τουρκικού αυτού τμήματος. Οι αδελφοί μας της Δυτ. Θράκης σε πρώτο βήμα πρέπει να αγωνιστούν για να κερδίσουν την ανεξαρτησία και αυτονομία της Δυτ. Θράκης".
Αυτός είναι ο στόχος των Τούρκων και για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου τους οι Τούρκοι επιδιώκουν (και πετυχαίνουν ως ένα σημείο) να εκτουρκίζουν τους Πομάκους και τους Αθίγγανους της Θράκης.
Συγκεκριμένα, όσον αφορά τους Πομάκους, η τουρκική προπαγάνδα πολεμά τα παραδοσιακά στοιχεία, που συνδέουν τους Πομάκους με το παρελθόν τους, με τον ίδιο τον εαυτό τους: Εκκλησίες, παρεκκλήσια, παλιές θρησκευτικές Χριστιανικές συνήθειες, έθιμα, ενδυμασία, δημοτικά τραγούδια, δημοτικοί χοροί, γιορτές μη Μουσουλμανικές, γλώσσα, παραδόσεις, ακόμα και το όνομά τους, ΠΟΜΑΚΟΙ, βρίσκονται συνεχώς στο στόχαστρό της. Όλ' αυτά συκοφαντούνται, υποβαθμίζονται, υποτιμούνται, καταπολεμούνται, καταργούνται και εξαφανίζονται..
Παρ' όλα αυτά οι Πομάκοι διατηρούν ακόμα την φυλετική τους ιδιαιτερότητα. Ως πότε όμως;
Οι επιδιώξεις της τουρκικής πολιτικής στη Θράκη
Συγκεκριμένα στη Θράκη η τουρκική πολιτική σήμερα επιδιώκει:
α. Δημογραφική αύξηση του Μουσουλμανικού στοιχείου με τον εκτουρκισμό των Πομάκων και την παραμονή όλων των Μουσουλμάνων στη Θράκη.
Μέσα σ' αυτή την επιδίωξη εντάσσεται και η λυσσώδης προσπάθεια των Τούρκων να καταργηθεί στην ελληνική νομοθεσία το άρθρο 19.
Με την, πραγματοποιηθείσα ήδη, κατάργηση αυτού του άρθρου οι Τούρκοι προσδοκούν να επαναφέρουν στη Θράκη πολλούς Μουσουλμάνους από τους οποίους, με βάση αυτό το άρθρο, αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και βρίσκονται έξω από την Ελλάδα, κυρίως στην Τουρκία. Επιδιώκουν επίσης, οι Τούρκοι,
β. Δημιουργία και ανάπτυξη φανατισμού και μίσους κατά των Χριστιανών Ελλήνων.
γ. Οργάνωση όλων των Μουσουλμάνων της Θράκης σε μια ενιαία, πολυπληθή, υπάκοη (στις εντολές της τουρκικής κυβέρνησης) τουρκική μειονότητα.
δ. Οικονομική και τηλεοπτική διείσδυση και επικράτηση.
ε. Έμμεση κυριαρχία στη Θράκη μέσω του Τουρκικού προξενείου Κομοτηνής.
στ. Ανεξαρτησία, αυτονόμηση πρώτα και ένωση με την Τουρκία σ' επόμενη φάση.
Έπειτ' απ' όλ' αυτά προβάλλει το ερώτημα: εμείς τι κάνουμε;
Κυρίες και Κύριοι
Απ' όσα ειπώθηκαν προηγουμένως, για να περιγραφούν οι Πομάκοι και η σημασία που έχουν στο μειονοτικό πρόβλημα της Πατρίδας μας στη Θράκη, διαπιστώνεται η ανάγκη άμυνας, αντίδρασης και δράσης μας στη Θράκη.
Και κύριοι στόχοι μας πρέπει να είναι:
α. Εμπέδωση αισθήματος ασφάλειας στους Χριστιανούς, αλλά και στους Πομάκους της Θράκης.
β. Εξασφάλιση εργασίας, κατοικίας, περίθαλψης κλπ. στη Θράκη, ώστε να γίνει ελκυστική για νέους, αλλά και για τους τωρινούς της κατοίκους. Μ' άλλα λόγια είναι απαραίτητη η δημιουργία ή βελτίωση των προϋποθέσεων για να επανεγκατασταθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι Θρακιώτες και να εγκατασταθούν στη Θράκη πολλοί Έλληνες Χριστιανοί πρόσφυγες από το εσωτερικό ή το εξωτερικό.
Οι Χριστιανοί Έλληνες κάνουν λίγα παιδιά, μεταναστεύουν κι όλα (στο εσωτερικό και το εξωτερικό) και ο χριστιανοελληνικός πληθυσμός της Θράκης ελαττώνεται γρήγορα. Είναι λοιπόν επείγουσα η ανάγκη να συγκρατηθεί και να αυξηθεί εντυπωσιακά ( μέχρι να είναι διπλάσιος και τριπλάσιος του Μουσουλμανικού) ο χριστιανοελληνικός πληθυσμός στη Θράκη.
Μέριμνά μας ακόμα πρέπει να είναι: η ενημέρωση όλων στο Εσωτερικό και Εξωτερικό:
για το ότι οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι,
για τις παραβιάσεις της Συνθήκης τη Λοζάννης από τους Τούρκους,
για τις απειλές και τις επιδιώξεις της Τουρκίας.
Καθήκον μας τέλος πρέπει να είναι:
ο διαχωρισμός των Μουσουλμάνων Πομάκων και Αθιγγάνων από τους Τουρκόφωνους της Θράκης. Δεν πρέπει να γίνεται λόγος για Τούρκους και τουρκική μειονότητα, αλλά για Μουσουλμάνους και Μουσουλμανικές μειονότητες της Θράκης.
Και βέβαια διαρκής και ασταμάτητη πρέπει να είναι η επαγρύπνηση και εγρήγορσή μας.
Η καρδιά μας πρέπει να χτυπά στη Θράκη (και στο Αιγαίο βέβαια και στην Κύπρο), γιατί στα ανατολικά σύνορα της Πατρίδας μας χτυπά η καρδιά της Ελλάδας.
Κυρίες, Κύριοι
Είχαμε την ατυχία να βρίσκεται στα σύνορά μας ένας κακός γείτονας. Μακάρι να μην υπήρχε. Αφού όμως είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε κοντά του, κάνουμε, θα κάνουμε, πρέπει να κάνουμε ό,τι καλύτερο για να τον αντιμετωπίσουμε και να προστατεύσουμε την Πατρίδα μας, την κληρονομιά μας, τη ζωή μας. Πιστεύω ότι θα τα καταφέρουμε.
Σας ευχαριστώ.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΤΟΛΜΗ"
Συνέντευξη του Πέτρου Θεοχαρίδη στην εφημερίδα ΤΟΛΜΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ (Εβδομαδιαία εφημερίδα της Ξάνθης)
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΕΜΠΑΪΔΗΝ ΚΑΡΑΧΟΤΖΑ
Κύριε Θεοχαρίδη, είστε ένας από τους πρώτους ανθρώπους που αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την καταγραφή και μελέτη της Πομάκικης γλώσσας. Θέλω να μας πείτε, πότε ακριβώς ξεκίνησε η προσπάθειά σας αυτή και τι ήταν εκείνο που σας έκανε να το αποφασίσετε.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΕΜΠΑΪΔΗΝ ΚΑΡΑΧΟΤΖΑ
Κύριε Θεοχαρίδη, είστε ένας από τους πρώτους ανθρώπους που αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την καταγραφή και μελέτη της Πομάκικης γλώσσας. Θέλω να μας πείτε, πότε ακριβώς ξεκίνησε η προσπάθειά σας αυτή και τι ήταν εκείνο που σας έκανε να το αποφασίσετε.
Στις 3 Ιανουαρίου 1964, νεοδιορισμένος δάσκαλος, έφτασα στην Ξάνθη. Στο γραφείο του Επιθεωρητή Μουσουλμανικών σχολείων μου είπαν: «Τοποθετείσαι στο Μουσουλμανικό Δημοτικό σχολείο Σπανοτόπου». Απόρησα. Δεν είχα ξανακούσει για Μουσουλμάνους. Μου είπαν: «Στη Θράκη ζουν Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι. Οι Μουσουλμάνοι είναι Τούρκοι, Πομάκοι και Τσιγγάνοι. Σ’ ένα από τα σχολεία τους θα εργαστείς». . .
Χότζας και διευθυντής του σχολείου Σπανοτόπου ήταν ένας Πομάκος από τις Θέρμες. Ήταν παντρεμένος με Τουρκάλα του χωριού. Και ήταν ευγενικός, ομιλητικός, καλόκαρδος. Καλή του ώρα, όπου κι αν βρίσκεται. Μαζί μου μιλούσε ελληνικά. Με τους μαθητές μας και με τους Τούρκους του χωριού μιλούσε τουρκικά. Καλοπροαίρετα με ενημέρωνε και έλυνε απορίες μου. Και είχα πολλές απορίες… Συνυπηρετήσαμε έξι μήνες.
Από την πρώτη του Σεπτέμβρη 1964 είχα οργανική θέση στο Μουσουλμανικό Ιεροσπουδαστήριο Εχίνου. Νεοπαντρεμένος, με τη γυναίκα μου και με την προίκα της πάνω σε φορτηγό, «πήραμε τα βουνά» της Ξάνθης. Ο δρόμος ήταν στενός, ασφαλτοστρωμένος στο μεγαλύτερο μέρος του, ανηφορικός και με άπειρες στροφές. Ανηφόριζε σα φίδι. Όλο ανηφόριζε. Βουνά ατέλειωτα, χαράδρες, αλλά πανέμορφο, καταπράσινο, μαγευτικό το δασικό περιβάλλον γύρω μας.
Οι άνθρωποι, που βλέπαμε στο δρόμο και στο χωριό Σμίνθη, με τις χαρακτηριστικές ενδυμασίες τους – οι άνδρες και τα αγόρια με τα σκουφάκια τους (κάποιοι με σαρίκια), οι γυναίκες και τα κορίτσια με τις θαυμαστές τοπικές υφαντές φορεσιές τους – μας χαιρετούσαν κουνώντας τα χέρια ή τα μαντήλια τους, ευγενικά, φιλικά, φιλόξενα. Απ’ αυτή την αγνή, την καθαρή και γεμάτη αγάπη ματιά και συμπεριφορά, ένιωσα ανακούφιση και συμπάθεια και η σφιγμένη καρδιά μου χαλάρωσε, πήρα θάρρος, παρηγορήθηκα.
Τόσο στον Εχίνο, όσο και σε κάθε Πομακικό χωριό που επισκέφτηκα, τέτοια ευγένεια, καλοσύνη, φιλοξενία, ανθρωπιά και καλή διάθεση γνώρισα από τους ανθρώπους αυτούς, που λέγονται Πομάκοι.
Εκεί όλοι μιλούσαν Πομακικά. Στα σπίτια τους, στο καφενείο, στο δρόμο, στο χωράφι, στην Ξάνθη παντού μιλούσαν Πομακικά. Οι Σπουδαστές μας, επίσης, μεταξύ τους μιλούσαν Πομακικά. Μόνο με τους χοτζάδες τους μιλούσαν τουρκικά. Και ήταν επόμενο αφού αυτοί ήταν οι δάσκαλοί τους της τουρκικής γλώσσας.
Διαπίστωνα ότι η Πομακική γλώσσα, η μητρική γλώσσα των Πομάκων δεν ήταν τουρκική, δεν ήταν ελληνική, δεν ήταν και βουλγαρική, αν και έμοιαζε αρκετά. Ως μητρική όμως γλώσσα στα σχολεία τους διδασκόταν η τουρκική γλώσσα! Αυτό με παραξένευε, με στενοχωρούσε, με πονούσε. Λυπόμουν τα παιδιά.
Ποια ήταν την εποχή εκείνη η αντίδραση των μουσουλμάνων της περιοχής αναφορικά με την προσπάθειά σας αυτή να καταγράψετε τη γλώσσα τους/ ήταν θετικοί ή αρνητικοί απέναντι σας;
Από την ημέρα, που έφτασα στην Ξάνθη και κυρίως από την ημέρα που εγκαταστάθηκα στον Εχίνο, αισθάνθηκα την ανάγκη, αλλά και την υποχρέωση να ενημερωθώ και να γνωρίσω τους ανθρώπους αυτούς, αφού σε Πομακικό Μουσουλμανικό σχολείο υπηρετούσα.
Σε όλη τη διάρκεια της εφτάχρονης προσπάθειάς μου να συγκεντρώσω υλικό για τη γλώσσα, τη Θρησκεία και τον πολιτισμό των Πομάκων, δεν αντιμετώπισα καμιά δυσκολία, ούτε αντιρρήσεις, από κανέναν. Αντίθετα όλοι (Ιμάμηδες, Χοτζάδες, Σπουδαστές μας, Χωρικοί) μου στάθηκαν θετικά και με βοήθησαν, όσο χρειαζόμουν και με κάθε τρόπο. Με προσκαλούσαν στα χωριά τους (για να παρακολουθήσω εκδηλώσεις και γιορτές), στα σπίτια τους, (για να γνωρίσω τη σπιτική ζωή τους), στους γάμους, στις σχολικές γιορτές και γενικά με συμπαραστάθηκαν με ευχαρίστηση.
Στο σπίτι μου, που βρισκόταν δίπλα στο Ιεροσπουδαστήριο, καθημερινά σχεδόν φιλοξενούσα Σπουδαστές μου (ηλικίας 13 - 35 χρόνων), που μου έφερναν λέξεις, φράσεις, παραμύθια, τραγούδια, αινίγματα, ονομασίες και ό,τι άλλο χρειαζόμουν. Μου μετέφραζαν λέξεις, φράσεις, κείμενα και μου έδιναν εξηγήσεις και απαντήσεις σε άπειρα ερωτήματά μου. Καμιά αντίρρηση, καμιά διαφωνία, κανένα εμπόδιο. Αντίθετα με βοηθούσαν και με συμπαραστέκονταν. Τους ευχαριστώ θερμά όλους. Μόνο μια εξαίρεση, ο Χότζας Αγκά Μαχμέτ (Μουφτήογλου) σε κάποια στιγμή μου είπε: «Εμείς δε θέλουμε ν’ ακούμε ούτε τη λέξη Πομάκος, εσύ γράφεις βιβλίο για τους Πομάκους».
Φαντάζομαι ότι μετά τη συλλογή του απαραίτητου υλικού, θέλατε να εκδώσετε κάποιο λεξικό με τη συγκεκριμένη γλώσσα, κάτι που άλλωστε έγινε πραγματικότητα. Δυσκολευτήκατε να βρείτε τους ανθρώπους εκείνους που θα κάνουν πράξη την επιθυμία σας αυτή;
Ξεκίνησα αυτό το έργο από προσωπική ανάγκη. Ήθελα να ενημερωθώ και να γνωρίσω τους ανθρώπους αυτούς, που συμπάθησα από την πρώτη επαφή μαζί τους. Ήθελα επίσης να προσφέρω στον τόπο και να παρουσιάσω εξωσχολική δράση, χρήσιμο στοιχείο για την υπηρεσιακή μου εξέλιξη. Ένιωθα, βέβαια, την ανάγκη να δημιουργήσω ένα βοήθημα, που διαβάζοντάς το να ενημερώνονται όσοι υπηρετούν (δάσκαλοι, αστυνομικοί, γραμματείς και άλλοι) ή έχουν εμπορικές και άλλες σχέσεις με τους Μουσουλμάνους της ορεινής Θράκης. Και αυτό για να επιτελούν το έργο τους σωστά και χωρίς ανόητα λάθη. Όμως δεν πίστευα πως θα τα καταφέρω.
Η επιθυμία μου να επιδιώξω εκτύπωση της εργασίας μου δημιουργήθηκε, όταν η ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ με επαίνεσε με πρώτο έπαινο. Επαινετικά λόγια μου είχαν πει προφορικά και όσοι είδαν το έργο μου. Αυτοί όμως, που είχαν τη δυνατότητα να βοηθήσουν για την έκδοση του έργου μου δεν έκαναν το καθήκον τους. Αντίθετα επιδίωξαν να το οικειοποιηθούν!!!
Επί τέλους, 25 χρόνια μετά και αφού εκδόθηκε το πρώτο βιβλίο μου: «ΠΟΜΑΚΟΙ, οι Μουσουλμάνοι της Ροδόπης…» από τα Π.Α.ΚΕ.ΘΡΑ. (1995), με χορηγία του Πρόδρομου Εμφιετζόγλου, τυπώθηκαν και τα λεξικά (ΠΟΜΑΚΟ - ΕΛΛΗΝΙΚΟ, ΕΛΛΗΝΟ - ΠΟΜΑΚΙΚΟ) και η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ της Πομακικής γλώσσας…(1996) Έτσι ικανοποιήθηκε η επιθυμία μου, η Πομακική γλώσσα από «μη γραφόμενη», να γίνει γραφόμενη.
Η επίσημη Ελληνική πολιτεία σας πλησίασε καθόλου με σκοπό να συμβάλει στην καταγραφή αυτή; Τόσα χρόνια μετά, κύριε Θεοχαρίδη, υπάρχει η αναγνώριση της προσπάθειας σας αυτή τόσο από την πολιτεία όσο και από τον απλό κόσμο;
Όχι, καθόλου. Η επίσημη ελληνική πολιτεία δεν έκανε τίποτε. Τήρησε πιστά τα πρωτόκολλα, που υπέγραψαν Τουρκία και Ελλάδα, ερήμην των Πομάκων, το 1951 και το 1968. Με βάση τα πρωτόκολλα αυτά, εκτός των άλλων, η τουρκική γλώσσα διδάσκεται στα Πομακόπουλα, από την Πρώτη τάξη, ως μητρική τους γλώσσα!
Νιώθω ικανοποίηση από το γεγονός ότι πολλοί φοιτητές, υποψήφιοι διδάκτορες, καθηγητές και άλλοι ερευνητές ακολούθησαν την προτροπή μου και γράψανε και γράφουν επιστημονικές εργασίες με θέματα που έχουν σχέση με τους Πομάκους. Πιο πολύ με χαροποιεί το γεγονός ότι επί τέλους, Πομάκοι πια γράφουν για τους Πομάκους. Αυτό είναι θαυμάσιο.
Από την εμπειρία σας πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο, πιστεύετε πως αν υπήρχε η καλή διάθεση, η γλώσσα των Πομάκων θα μπορούσε να είχε καταγραφή στο σύνολο της με αποτέλεσμα να μπορεί ακόμα και να διδαχθεί στα μειονοτικά σχολεία;
Μα βέβαια. Αφού μιλιέται. Αφού μ’ αυτήν μεγάλωσαν και έζησαν οι Πομάκοι πολλούς αιώνες. Κάθε γλώσσα μπορεί να έχει αλφάβητο, να γράφεται, να διαβάζεται και να διδάσκεται. Αρκεί να το θελήσουν οι ίδιοι. Εδώ, θέλω να σημειώσω και το εξής: Και οι Πομάκοι, όπως κάθε άνθρωπος και κάθε λαός, έχουν το δικαίωμα να είναι αυτό που θέλουν να είναι.
Πρόσφατα πληροφορηθήκαμε ότι προσπαθείτε να εκδώστε ένα ακόμα βιβλίο το οποίο έχει άμεση σχέση με τους τότε σπουδαστές σας, τι ακριβώς θα είναι αυτό το βιβλίο και σε ποιο στάδιο βρίσκεται τώρα;
Πρόκειται για τις εντυπώσεις μιας μεγάλης και καθόλα επιτυχημένης εκδρομής, που πραγματοποιήσαμε, από τις 20 μέχρι τις 29 Ιουνίου 1965, ο Χότζας Χουσεΐν Χατζή Αχμέτ και εγώ με τους Σπουδαστές μας των μεγαλύτερων τάξεων του Μουσουλμανικού Ιεροσπουδαστηρίου Εχίνου (Ξάνθης).
Ήταν μια πλούσια 10ήμερη ψυχαγωγική και μορφωτική εκδρομή. Μας την πρόσφεραν το Υπουργείο Εσωτερικών και το Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα.
Επί δέκα ολόκληρες μέρες ζήσαμε σαν σε παράδεισο. Ψυχαγωγηθήκαμε και μορφωθήκαμε. Απολαύσαμε την όμορφη Ελληνική φύση. Γνωρίσαμε θαυμαστά πράγματα του Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού. Είδαμε ιστορικούς τόπους και αρχαία μνημεία και διαπιστώσαμε τη σύγχρονη πρόοδο της Πατρίδας μας. Επισκεφτήκαμε την Καβάλα, τη Θεσσαλονίκη, την Πέλλα, το Βόλο, την Αθήνα, το Σούνιο, τον Πειραιά, το Ναύπλιο, την Επίδαυρο, τη Λαμία, τη Λάρισα, την Κατερίνη. Είδαμε λιμάνια, εργοστάσια, αεροδρόμια, τεράστια τεχνικά έργα. Διανύσαμε τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα μέσα σε απέραντες πεδιάδες. Γνωρίσαμε την ωραία Ελληνική ζωή και θαυμάσαμε την όμορφη πατρίδα μας. Έτσι, η εκδρομή μας, που οργανώθηκε τέλεια κι εφαρμόστηκε πιστά το θαυμάσιο πρόγραμμά της, είχε σε μας πραγματικά ευεργετική ψυχαγωγική και μορφωτική επίδραση.
Το βιβλίο αυτό, με τις εντυπώσεις της εκδρομής μας, το γράψαμε, ο Χότζας Χουσεΐν Χατζή Αχμέτ, οι Σπουδαστές μας και εγώ, αμέσως μετά την επιστροφή μας από την εκδρομή. Επιθυμία όλων μας ήταν να το τυπώσουμε για να το έχουμε «ζωντανό» ενθύμιο της εκδρομής μας σε όλη μας τη ζωή. Δεν το καταφέραμε όμως για λόγους οικονομικούς. Και πέρασαν από τότε 45 χρόνια! Στο μεταξύ ο συνάδελφος Χότζας Χουσεΐν Χατζή Αχμέτ συγχωρέθηκε και οι Σπουδαστές μας έγιναν παππούδες, ηλικιωμένοι 60 ετών και πάνω.
Εγώ, ζωντανός ακόμα, δεν ξέχασα τους Σπουδαστές μου. Ούτε λησμόνησα την επιθυμία τους να έχουν φωτογραφίες της εκδρομής, να έχουν και τις θαυμάσιες εντυπώσεις μας από αυτήν γραπτές. Και να τώρα, «Κάλλιο αργά παρά ποτέ», πραγματοποιείται η επιθυμία τους. Απαιτήθηκαν γι αυτό ισχυρή θέληση, υπομονή, επιμονή, πολύς χρόνος και ο υπολογιστής μου με όλα τα σχετικά ηλεκτρονικά μηχανήματα. Έτσι, με έξοδα, που άντεξε η σύνταξή μου, και δουλειά εξοντωτική για την ηλικία μου (όμως ευχάριστη), έφτασα σ’ αυτό το έξοχο, πιστεύω, αποτέλεσμα. Αποτέλεσμα – δημιούργημα καλής διάθεσης, ξεχωριστής προσφοράς και μεγάλης αγάπης δασκάλου προς τους μαθητές του. Χαίρομαι που το κατάφερα. Αριθμεί 360 σελίδες μεγάλου μεγέθους (Α4). Περιέχει 18 φωτογραφίες μας σε αξιοθέατα και μεγάλο αριθμό φωτογραφιών των αξιοθέατων που επισκεφθήκαμε. Είναι έτοιμο για εκτύπωση. Έχει τον τίτλο: «ΕΛΛΑΔΑ, ΜΗΤΕΡΑ ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΑΣ», που πιστώνεται στο Χότζα Χουσεΐν Χατζή Αχμέτ.
Πιστεύω πως το βιβλίο αυτό θα φέρει στη μνήμη των Σπουδαστών μου μεγάλες συγκινήσεις, πολλή χαρά και «γλυκές» αναμνήσεις. Θα δίνει χαρά και ικανοποίηση στις οικογένειές τους, αλλά και στους συγχωριανούς τους. Θεωρώ, τέλος, ότι αυτό το βιβλίο θα αποτελεί χρήσιμο ενημερωτικό βοήθημα (τουριστικό οδηγό) σε κάθε αναγνώστη, όταν αυτός θα ταξιδεύει στον άξονα Εχίνος – Ξάνθη – Θεσσαλονίκη – Πέλλα – Βόλος – Αθήνα – Ναύπλιο –Επίδαυρος. Εύχομαι, ολόψυχα, το επιθυμητό αυτό βιβλίο να φτάσει έγκαιρα και να φέρει χαρά και ικανοποίηση σε όλους.
Ποιες είναι γενικότερα οι εντυπώσεις σας τόσο από την ορεινή περιοχή στην οποία ήσασταν για χρόνια δάσκαλος όσο και από τους ανθρώπους της;
Θαυμάσιες, υπέροχες. Η Ροδόπη και ιδιαίτερα η ορεινή περιοχή του Νομού Ξάνθης είναι σωστός παράδεισος. Και οι άνθρωποί της καλόκαρδοι, φιλήσυχοι, ευγενικοί, εργατικοί, τίμιοι και πολύ θρήσκοι.
Εξακολουθείτε να έχετε επαφή με ανθρώπους που γνωρίσατε την εποχή εκείνη;
Ναι, με λίγους. Δυστυχώς, η ζωή μάς απομάκρυνε, μάς αποξένωσε. Πολλοί, όπως οι Συνάδελφοί μου, του Μουσ. Ιεροσπουδαστηρίου Εχίνου, έχουν πεθάνει. Αιωνία τους η μνήμη.
Ως εκπαιδευτικός πιστεύετε πως για τα παιδιά της ορεινής Ξάνθης θα ήταν καλύτερο να διδάσκονται τη μητρική τους γλώσσα και όχι την τουρκική;
Οι Πομάκοι, όπως όλοι οι άνθρωποι, αγαπούν τον τόπο τους, τη θρησκεία τους, τη γλώσσα τους, την ενδυμασία τους… Αγαπούν τον εαυτό τους. Είναι λοιπόν αψυχολόγητο, αντιπαιδαγωγικό και σκληρό, για γονείς και παιδιά, να μη γνωρίζουν τον κόσμο και τον εαυτό τους μέσα από τη μητρική τους γλώσσα, τη γλώσσα των προγόνων τους. Επαναλαμβάνω: Και οι Πομάκοι, όπως κάθε άνθρωπος και κάθε λαός, έχουν το δικαίωμα να είναι αυτό που θέλουν να είναι.
(Δημοσιεύτηκε Τετάρτη 24/3/2010)
ΤΑ ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
Χαιρετισμός μου στην παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Κόκκα
"Τα πομακοχώρια της Θράκης" (Ν. Κόκκας – Ν. Κωσταντινίδης – Ρ. Μεχμεταλή Εκδόσεις Οδυσσέας 2006)
Κυρίες, Κύριοι, Αγαπητοί φίλοι
Ειλικρινά χαίρομαι πολύ που είμαι και πάλι στην Ξάνθη, που βρίσκομαι ανάμεσά σας. Με την Ξάνθη μ' έχουν δέσει πολλά και σημαντικά γεγονότα της ζωής μου. Από εδώ ξεκίνησα την εκπαιδευτική μου σταδιοδρομία, από εδώ και την έγγαμη ζωή μου. Εδώ έκαμα πολλές γνωριμίες και απόχτησα εκλεκτούς φίλους. Εδώ γνώρισα και συμπάθησα τους Πομάκους.
Όμως η πρόσκληση του Νίκου Κόκκα να παρευρεθώ σ' αυτή την εκδήλωση υπήρξε για μένα ιδιαίτερα ευχάριστη, γιατί εδώ, μ' αυτή την εκδήλωση, διαπιστώνεται η συνέχεια του έργου, που ξεκίνησα πριν 40 χρόνια και που ευχήθηκα, μέσα από τους προλόγους των βιβλίων μου, να συνεχιστεί, να βελτιωθεί, να ολοκληρωθεί, να τελειοποιηθεί.
Επιτρέψτε μου, να σας αφηγηθώ μερικά σημαντικά γεγονότα, σχετικά με αυτό το έργο μου.
Πρωτογνώρισα τους Πομάκους στις αρχές του 1964, όταν, νεοδιορισμένος δάσκαλος, τοποθετήθηκα σε μουσουλμανικό σχολείο.
Ήθελα; Κανείς δε με ρώτησε!. Μου είπαν:
- "Τοποθετείσαι στο Μουσουλμανικό σχολείο Σπανοτόπου".
Ρώτησα, τι σημαίνει Μουσουλμανικό σχολείο; Μου είπαν:
- "Στους νομούς Ξάνθης και Κομοτηνής έχουμε τη Μουσουλμανική μειονότητα. Αυτή αποτελείται από Τούρκους και Πομάκους. Οι Πομάκοι ζουν στα ορεινά, οι Τούρκοι στα πεδινά. Είναι Μωαμεθανοί κι έχουν δικά τους σχολεία. Σ΄έν' απ' αυτά τα σχολεία τοποθετείσαι σήμερα κι εσύ. ."
-Όμως εγώ . . . είμαι Χριστιανός, διαμαρτυρήθηκα. Είμαι δάσκαλος. Φλογίζομαι από την επιθυμία να γαλουχήσω χριστιανόπουλα! . . . Θέλω να εργαστώ σε Ελληνικό, Χριστιανικό σχολείο. . .
-"Δεν υπάρχουν θέσεις στα Ελληνικά Χριστιανικά σχολεία, μου είπαν. Ή πηγαίνεις στο Μουσουλμανικό σχολείο, που σε τοποθετούμε, ή επιστρέφεις στο σπίτι σου!!!
"Ει δ' αγανακτείς, και σ' αυτόν λυπείς και το φέρον σε φέρει".
Πήρα τη βαλίτσα μου και ξεκίνησα. Προχώρησα όμως απληροφόρητος. Όλοι οι συνάδελφοί μου, αλλά και οι άλλοι δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, οι επαγγελματίες και, γενικά, όλοι όσοι επικοινωνούσαμε με τους Πομάκους προχωρούσαμε απληροφόρητοι, στα τυφλά. Δεν υπήρχαν τότε σχετικά βιβλία ή άλλα ενημερωτικά βοηθήματα. Και τα λάθη πολλά. Ένα παράδειγμα: Την περίδο της Τουρκοκρατίας, αλλά και μετά, κάθε Μουσουλμάνο, που έβλεπαν οι Χριστιανοί, τον θεωρούσαν Τούρκο. Δεν ήξεραν ότι υπάρχουν και Μουσουλμάνοι που δεν είναι Τούρκοι. Γι' αυτό και τους Πομάκους τους θεωρούσαν Τούρκους. Γι' αυτό και ο πρώην υπουργός των Εξωτερικών της Ελλάδας Μιχάλης Παπακωνσταντίνου έκαμε το λάθος να αποκαλέσει (από την τηλεόραση) Τούρκους τους Μουσουλμάνους της Βοσνίας, που, βέβαια δεν είναι Τούρκοι, αλλά Σέρβοι, Σλάβοι.
Από το 1964, στο Μουσουλμανικό Ιεροσπουδαστήριο Εχίνου συνυπηρετούσα με το γιο του τότε μουφτή Ξάνθης, τον Μουφτήογλου (γιο του Μουφτή) Αγκά Μεχμέτ. Τότε, καθημερινά σχεδόν, έτρεχα από χωριό σε χωριό της πομακικής περιοχής ή συνεργαζόμουν με Πομάκους για φωτογραφίες και για συγκέντρωση λαογραφικού, γλωσσικού και άλλου υλικού. Ο κ. Μουφτήογλου, πληροφορημένος για το έργο, που προσπαθούσα να κάμω, μια μέρα, μου είπε: "Εμείς δε θέλουμε ν' ακούσουμε ούτε τη λέξη Πομάκος κι εσύ θέλεις να γράψεις βιβλίο για τους Πομάκους". Φανταστείτε, Κυρίες και Κύριοι, ποιο έργο διεκπεραίωνε, ποια δουλειά έκαμνε μέσα στην τάξη, ο κ. Μουφτήογλου, τότε, μάλιστα, που ο μουφτής πατέρας του διοικούσε τους Μουσουλμάνους του Νομού Ξάνθης και διόριζε, ως ιμάμηδες στα τζαμιά, απόφοιτους του Μουσουλμανικού Ιεροσπουδαστηρίου Εχίνου.
Το 1970 στο Υπουργείο Βορ Ελλάδος υπουργός ήταν ο Ν. Γκαντώνας. Ο τότε νομάρχης Ξάνθης Κροντήρης και ο φίλος μου γιατρός Ξάνθης Γιάννης Αγκόρτζας του είχαν μιλήσει για το βιβλίο μου: "ΠΟΜΑΚΟΙ οι μουσουλμάνοι της Ροδήπης".
Ο Ν. Γκαντώνας με κάλεσε στη Θεσσαλονίκη.
Πήγα και του παρουσιάστηκα με το βιβλίο δαχτυλογαφημένο και δεμένο, με τις φωτογραφίες κολλημένες στις θέσεις τους, με τη μορφή που θα ήθελα να τυπωθεί το βιβλίο μου. Ο Ν. Γκαντώνας το πήρε στα χέρια του, το ξεφύλλισε, το περιεργάστηκε, διάβασε και κάποια πράγματα και μετά, ανάμεσα σε άλλα, μου είπε:
-"Κύριε Θεοχαρίδη κάματε σπουδαία δουλειά, συγχαρητήρια, σας ευχαριστώ. Θα εκδώσουμε το βιβλίο σας στα Ελληνικά και στα Αγγλικά. Να μάθει ο κόσμος ποιοι είναι οι Πομάκοι. Πηγαίνετε, σας παρακαλώ και στο διπλανό γραφείο να μιλήσετε με τον κύριο Παπούλια, να κανονίσετε και τα της έκδοσης".
Γεμάτος χαρά εγώ πήγα στο γραφείο του Γεωργίου Παπούλια, τότε διευθυντή πολιτικών υποθέσεων στο Υπουργείο Βορ. Ελλάδος, αργότερα υφυπουργό Εξωτερικών στην Κυβέρνηση Μητσωτάκη. Ξεφύλλισε κι αυτός το βιβλίο, διάβασε κάποια θέματα, επαίνεσε την προσπάθειά μου. Μου έκαμε και την εξής ερώτηση:
-"Δε νομίζετε, κ. Θεοχαρίδη, ότι, αν εκδώσουμε το βιβλίο σας αυτό, θα δημιουργηθούν αντιδράσεις από την πλευρά της Τουρκίας;"
-Γιατί; ρώτησα εγώ.
-Γιατί γράφετε ότι οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι.
-Μα αυτή είναι η πραγματικότητα, η επιστημονική αλήθεια, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να αντικρούει του λόγου αυτού το αληθές, είπα.
-Καλά, κ. Θεοχαρίδη, πηγαίνετε. Θα δούμε τι θα κάνουμε.
Έφυγα από το γραφείο του κ. Παπούλια πολύ προβληματισμένος, ανήσυχος, στενοχωρημένος.
Το βιβλίο δεν εκδόθηκε. Γιατί όμως;
Η επόμενη παράγραφος δίνει, νομίζω, την εξήγηση.
Το 1951, έπειτα από απαίτηση της τουρκικής κυβέρνησης, υπογράφηκε το μορφωτικό πρωτόκολλο με το οποίο επιβαλόταν η τουρκική γλώσσα ως μητρική γλώσσα των Πομάκων!!! Το 1968 ένα δεύτερο μορφωτικό πρωτόκολλο επιβεβαίωσε και ανανέωσε το πρώτο: Τουρκία και Ελλάδα αποφάσισαν για τον προσανατολισμό και το μέλλον των Πομάκων, χωρίς να τους ρωτήσουν, χωρίς ούτε καν να τους ενημερώσουν. Αληθινά, αφάνταστη η σκληρότητα σε βάρος των Πομάκων.
Μετά την υπογραφή αυτών των πρωτοκόλλων, μόνο η Τουρκία μπορούσε "να γυρίσει το ποτάμι προς τα οπίσω"; Όμως αυτή άλλα είχε στο νου της. . .
Στη διάρκεια του 1971, μου τηλεφώνησε και κάποιος από το Υπουργείο Εξωτερικών, ο σύμβουλος Κιτσαράς. Μεταξύ άλλων μου έκαμε και την εξής ερώτηση:
-"Κύριε Θεοχαρίδη, έχετε τη γνώμη πως είναι δυνατόν οι Πομάκοι να γίνουν Έλληνες";
-Στο βιβλίο μου, κ. Κιτσαρά, γράφω ότι οι Πομάκοι, άσχετα με την καταγωγή τους, είναι Έλληνες πολίτες. Οι Έλληνες αφήνουμε τους Πομάκους να είναι ό,τι είναι ή ό,τι θέλουν αυτοί να είναι. Τους προσφέρουμε έτσι την ελευθερία, το πολυτιμότατο και ανεκτίμητο αγαθό. Δεν έχουμε, ούτε πρέπει να έχουμε άλλη επιδίωξη. Αυτή είναι η απάντησή μου.
Εξ αιτίας των πρωτοκόλλων, που προανέφερα, το βιβλίο μου έμεινε στο χρονοντούλαπο 25 χρόνια, ώσπου το 1994, επιτέλους, τυπώθηκε από το Π.Α.ΚΕ.ΘΡΑ. (Πολιτιστικό, Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης) χάρη στην οικονομική στήριξη προς αυτό του κ. Πρόδρομου Εμφιετζόγλου. Δυο χρόνια μετά, χάρη και πάλι στην εθνική προσφορά του κ. Εμφιετζόγλου, προς τον οποίο εκφράζω και από το βήμα αυτό τις ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μου, τυπώθηκαν και τα γλωσσικά πομακικά βιβλία μου. Έτσι σχηματίστηκε η πρώτη, η βασική βιβλιοθήκη για τους Πομάκους.
Ακολούθησαν τα βιβλία των Καραχότζα Ριτβάν, Μουμίν Αϊντίν-Ομέρ Χαμδή, Νίκου Κόκκα, Αλή Ρόγγο κ.ά., εξέλιξη καλοδεχούμενη και ευχάριστη.
Έτσι τώρα, υπάρχουν αρκετά βιβλία για τους Πομάκους. Βιβλία, που μας ενημερώνουν και μας βοηθούν να γνωρίσουμε την ιστορία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό των Πομάκων, των Μουσουλμάνων αυτών της Ροδόπης.
Όμως το πιο καινούριο, συνοπτικό, εύχρηστο, πλήρες, και καλοτυπωμένο βιβλίο, ένας τέλειος τουριστικός οδηγός για την πομακική περιοχή, είναι το βιβλίο αυτό, των Νίκου Κόκκα, Νίκου Κωνσταντινίδη και Ραχμή Μεχμεταλή. Τίτλος του: "Τα ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ του Νομού Ξάνθης".
Κύριε Κόκκα, κύριε Κωνσταντινίδη, κύριε Μεχμεταλή σας συγχαίρω με όλη μου την καρδιά, για το θαυμαστό αυτό δημιούργημά σας. Τώρα, χάρη και σ' αυτό το βιβλίο, οι εργαζόμενοι και οι κάθε λογής επισκέπτες της πομακής περιοχής δε θα βαδίζουν πια στα τυφλά, θα έχουν τον οδηγό τους. Αλλά και οι Πομάκοι θα γνωρίσουν καλύτερα και θ' αγαπήσουν ακόμη περισσότερο τον ωραίο, το θαυμαστό τόπο τους.
Κυρίες και Κύριοι
Βλέπετε σ' αυτό τον τόπο και γι' αυτούς τους ανθρώπους, κάποιοι προσφέρουν αγάπη, προβολή, υπερηφάνεια, χαρά. Κάποιοι άλλοι όμως, οι Τούρκοι, τους θυσιάζουν για τα επεκτατικά τους σχέδια, τους ταπεινώνουν, τους αλλοτριώνουν και τους δίνουν θλίψη και δυστυχία.
Οι Πομάκοι είναι Μουσουλμάνοι, μπορούν να είναι και Τούρκοι ή Βούλγαροι ή Έλληνες ή ό,τι άλλο θέλουν, γιατί, όμως, να παύσουν να μιλούν τη δικιά τους μητρική γλώσσα, να έχουν τις δικές τους παραδόσεις, τον δικό τους πολιτισμό;
Γιατί τόση καταπίεση, τέτοια τρομοκρατία;
Ειλικρινά θλίβομαι και συμπάσχω με τους καλούς αυτούς ανθρώπους. Σας ευχαριστώ.
"Τα πομακοχώρια της Θράκης" (Ν. Κόκκας – Ν. Κωσταντινίδης – Ρ. Μεχμεταλή Εκδόσεις Οδυσσέας 2006)
Κυρίες, Κύριοι, Αγαπητοί φίλοι
Ειλικρινά χαίρομαι πολύ που είμαι και πάλι στην Ξάνθη, που βρίσκομαι ανάμεσά σας. Με την Ξάνθη μ' έχουν δέσει πολλά και σημαντικά γεγονότα της ζωής μου. Από εδώ ξεκίνησα την εκπαιδευτική μου σταδιοδρομία, από εδώ και την έγγαμη ζωή μου. Εδώ έκαμα πολλές γνωριμίες και απόχτησα εκλεκτούς φίλους. Εδώ γνώρισα και συμπάθησα τους Πομάκους.
Όμως η πρόσκληση του Νίκου Κόκκα να παρευρεθώ σ' αυτή την εκδήλωση υπήρξε για μένα ιδιαίτερα ευχάριστη, γιατί εδώ, μ' αυτή την εκδήλωση, διαπιστώνεται η συνέχεια του έργου, που ξεκίνησα πριν 40 χρόνια και που ευχήθηκα, μέσα από τους προλόγους των βιβλίων μου, να συνεχιστεί, να βελτιωθεί, να ολοκληρωθεί, να τελειοποιηθεί.
Επιτρέψτε μου, να σας αφηγηθώ μερικά σημαντικά γεγονότα, σχετικά με αυτό το έργο μου.
Πρωτογνώρισα τους Πομάκους στις αρχές του 1964, όταν, νεοδιορισμένος δάσκαλος, τοποθετήθηκα σε μουσουλμανικό σχολείο.
Ήθελα; Κανείς δε με ρώτησε!. Μου είπαν:
- "Τοποθετείσαι στο Μουσουλμανικό σχολείο Σπανοτόπου".
Ρώτησα, τι σημαίνει Μουσουλμανικό σχολείο; Μου είπαν:
- "Στους νομούς Ξάνθης και Κομοτηνής έχουμε τη Μουσουλμανική μειονότητα. Αυτή αποτελείται από Τούρκους και Πομάκους. Οι Πομάκοι ζουν στα ορεινά, οι Τούρκοι στα πεδινά. Είναι Μωαμεθανοί κι έχουν δικά τους σχολεία. Σ΄έν' απ' αυτά τα σχολεία τοποθετείσαι σήμερα κι εσύ. ."
-Όμως εγώ . . . είμαι Χριστιανός, διαμαρτυρήθηκα. Είμαι δάσκαλος. Φλογίζομαι από την επιθυμία να γαλουχήσω χριστιανόπουλα! . . . Θέλω να εργαστώ σε Ελληνικό, Χριστιανικό σχολείο. . .
-"Δεν υπάρχουν θέσεις στα Ελληνικά Χριστιανικά σχολεία, μου είπαν. Ή πηγαίνεις στο Μουσουλμανικό σχολείο, που σε τοποθετούμε, ή επιστρέφεις στο σπίτι σου!!!
"Ει δ' αγανακτείς, και σ' αυτόν λυπείς και το φέρον σε φέρει".
Πήρα τη βαλίτσα μου και ξεκίνησα. Προχώρησα όμως απληροφόρητος. Όλοι οι συνάδελφοί μου, αλλά και οι άλλοι δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, οι επαγγελματίες και, γενικά, όλοι όσοι επικοινωνούσαμε με τους Πομάκους προχωρούσαμε απληροφόρητοι, στα τυφλά. Δεν υπήρχαν τότε σχετικά βιβλία ή άλλα ενημερωτικά βοηθήματα. Και τα λάθη πολλά. Ένα παράδειγμα: Την περίδο της Τουρκοκρατίας, αλλά και μετά, κάθε Μουσουλμάνο, που έβλεπαν οι Χριστιανοί, τον θεωρούσαν Τούρκο. Δεν ήξεραν ότι υπάρχουν και Μουσουλμάνοι που δεν είναι Τούρκοι. Γι' αυτό και τους Πομάκους τους θεωρούσαν Τούρκους. Γι' αυτό και ο πρώην υπουργός των Εξωτερικών της Ελλάδας Μιχάλης Παπακωνσταντίνου έκαμε το λάθος να αποκαλέσει (από την τηλεόραση) Τούρκους τους Μουσουλμάνους της Βοσνίας, που, βέβαια δεν είναι Τούρκοι, αλλά Σέρβοι, Σλάβοι.
Από το 1964, στο Μουσουλμανικό Ιεροσπουδαστήριο Εχίνου συνυπηρετούσα με το γιο του τότε μουφτή Ξάνθης, τον Μουφτήογλου (γιο του Μουφτή) Αγκά Μεχμέτ. Τότε, καθημερινά σχεδόν, έτρεχα από χωριό σε χωριό της πομακικής περιοχής ή συνεργαζόμουν με Πομάκους για φωτογραφίες και για συγκέντρωση λαογραφικού, γλωσσικού και άλλου υλικού. Ο κ. Μουφτήογλου, πληροφορημένος για το έργο, που προσπαθούσα να κάμω, μια μέρα, μου είπε: "Εμείς δε θέλουμε ν' ακούσουμε ούτε τη λέξη Πομάκος κι εσύ θέλεις να γράψεις βιβλίο για τους Πομάκους". Φανταστείτε, Κυρίες και Κύριοι, ποιο έργο διεκπεραίωνε, ποια δουλειά έκαμνε μέσα στην τάξη, ο κ. Μουφτήογλου, τότε, μάλιστα, που ο μουφτής πατέρας του διοικούσε τους Μουσουλμάνους του Νομού Ξάνθης και διόριζε, ως ιμάμηδες στα τζαμιά, απόφοιτους του Μουσουλμανικού Ιεροσπουδαστηρίου Εχίνου.
Το 1970 στο Υπουργείο Βορ Ελλάδος υπουργός ήταν ο Ν. Γκαντώνας. Ο τότε νομάρχης Ξάνθης Κροντήρης και ο φίλος μου γιατρός Ξάνθης Γιάννης Αγκόρτζας του είχαν μιλήσει για το βιβλίο μου: "ΠΟΜΑΚΟΙ οι μουσουλμάνοι της Ροδήπης".
Ο Ν. Γκαντώνας με κάλεσε στη Θεσσαλονίκη.
Πήγα και του παρουσιάστηκα με το βιβλίο δαχτυλογαφημένο και δεμένο, με τις φωτογραφίες κολλημένες στις θέσεις τους, με τη μορφή που θα ήθελα να τυπωθεί το βιβλίο μου. Ο Ν. Γκαντώνας το πήρε στα χέρια του, το ξεφύλλισε, το περιεργάστηκε, διάβασε και κάποια πράγματα και μετά, ανάμεσα σε άλλα, μου είπε:
-"Κύριε Θεοχαρίδη κάματε σπουδαία δουλειά, συγχαρητήρια, σας ευχαριστώ. Θα εκδώσουμε το βιβλίο σας στα Ελληνικά και στα Αγγλικά. Να μάθει ο κόσμος ποιοι είναι οι Πομάκοι. Πηγαίνετε, σας παρακαλώ και στο διπλανό γραφείο να μιλήσετε με τον κύριο Παπούλια, να κανονίσετε και τα της έκδοσης".
Γεμάτος χαρά εγώ πήγα στο γραφείο του Γεωργίου Παπούλια, τότε διευθυντή πολιτικών υποθέσεων στο Υπουργείο Βορ. Ελλάδος, αργότερα υφυπουργό Εξωτερικών στην Κυβέρνηση Μητσωτάκη. Ξεφύλλισε κι αυτός το βιβλίο, διάβασε κάποια θέματα, επαίνεσε την προσπάθειά μου. Μου έκαμε και την εξής ερώτηση:
-"Δε νομίζετε, κ. Θεοχαρίδη, ότι, αν εκδώσουμε το βιβλίο σας αυτό, θα δημιουργηθούν αντιδράσεις από την πλευρά της Τουρκίας;"
-Γιατί; ρώτησα εγώ.
-Γιατί γράφετε ότι οι Πομάκοι δεν είναι Τούρκοι.
-Μα αυτή είναι η πραγματικότητα, η επιστημονική αλήθεια, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να αντικρούει του λόγου αυτού το αληθές, είπα.
-Καλά, κ. Θεοχαρίδη, πηγαίνετε. Θα δούμε τι θα κάνουμε.
Έφυγα από το γραφείο του κ. Παπούλια πολύ προβληματισμένος, ανήσυχος, στενοχωρημένος.
Το βιβλίο δεν εκδόθηκε. Γιατί όμως;
Η επόμενη παράγραφος δίνει, νομίζω, την εξήγηση.
Το 1951, έπειτα από απαίτηση της τουρκικής κυβέρνησης, υπογράφηκε το μορφωτικό πρωτόκολλο με το οποίο επιβαλόταν η τουρκική γλώσσα ως μητρική γλώσσα των Πομάκων!!! Το 1968 ένα δεύτερο μορφωτικό πρωτόκολλο επιβεβαίωσε και ανανέωσε το πρώτο: Τουρκία και Ελλάδα αποφάσισαν για τον προσανατολισμό και το μέλλον των Πομάκων, χωρίς να τους ρωτήσουν, χωρίς ούτε καν να τους ενημερώσουν. Αληθινά, αφάνταστη η σκληρότητα σε βάρος των Πομάκων.
Μετά την υπογραφή αυτών των πρωτοκόλλων, μόνο η Τουρκία μπορούσε "να γυρίσει το ποτάμι προς τα οπίσω"; Όμως αυτή άλλα είχε στο νου της. . .
Στη διάρκεια του 1971, μου τηλεφώνησε και κάποιος από το Υπουργείο Εξωτερικών, ο σύμβουλος Κιτσαράς. Μεταξύ άλλων μου έκαμε και την εξής ερώτηση:
-"Κύριε Θεοχαρίδη, έχετε τη γνώμη πως είναι δυνατόν οι Πομάκοι να γίνουν Έλληνες";
-Στο βιβλίο μου, κ. Κιτσαρά, γράφω ότι οι Πομάκοι, άσχετα με την καταγωγή τους, είναι Έλληνες πολίτες. Οι Έλληνες αφήνουμε τους Πομάκους να είναι ό,τι είναι ή ό,τι θέλουν αυτοί να είναι. Τους προσφέρουμε έτσι την ελευθερία, το πολυτιμότατο και ανεκτίμητο αγαθό. Δεν έχουμε, ούτε πρέπει να έχουμε άλλη επιδίωξη. Αυτή είναι η απάντησή μου.
Εξ αιτίας των πρωτοκόλλων, που προανέφερα, το βιβλίο μου έμεινε στο χρονοντούλαπο 25 χρόνια, ώσπου το 1994, επιτέλους, τυπώθηκε από το Π.Α.ΚΕ.ΘΡΑ. (Πολιτιστικό, Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης) χάρη στην οικονομική στήριξη προς αυτό του κ. Πρόδρομου Εμφιετζόγλου. Δυο χρόνια μετά, χάρη και πάλι στην εθνική προσφορά του κ. Εμφιετζόγλου, προς τον οποίο εκφράζω και από το βήμα αυτό τις ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μου, τυπώθηκαν και τα γλωσσικά πομακικά βιβλία μου. Έτσι σχηματίστηκε η πρώτη, η βασική βιβλιοθήκη για τους Πομάκους.
Ακολούθησαν τα βιβλία των Καραχότζα Ριτβάν, Μουμίν Αϊντίν-Ομέρ Χαμδή, Νίκου Κόκκα, Αλή Ρόγγο κ.ά., εξέλιξη καλοδεχούμενη και ευχάριστη.
Έτσι τώρα, υπάρχουν αρκετά βιβλία για τους Πομάκους. Βιβλία, που μας ενημερώνουν και μας βοηθούν να γνωρίσουμε την ιστορία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό των Πομάκων, των Μουσουλμάνων αυτών της Ροδόπης.
Όμως το πιο καινούριο, συνοπτικό, εύχρηστο, πλήρες, και καλοτυπωμένο βιβλίο, ένας τέλειος τουριστικός οδηγός για την πομακική περιοχή, είναι το βιβλίο αυτό, των Νίκου Κόκκα, Νίκου Κωνσταντινίδη και Ραχμή Μεχμεταλή. Τίτλος του: "Τα ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ του Νομού Ξάνθης".
Κύριε Κόκκα, κύριε Κωνσταντινίδη, κύριε Μεχμεταλή σας συγχαίρω με όλη μου την καρδιά, για το θαυμαστό αυτό δημιούργημά σας. Τώρα, χάρη και σ' αυτό το βιβλίο, οι εργαζόμενοι και οι κάθε λογής επισκέπτες της πομακής περιοχής δε θα βαδίζουν πια στα τυφλά, θα έχουν τον οδηγό τους. Αλλά και οι Πομάκοι θα γνωρίσουν καλύτερα και θ' αγαπήσουν ακόμη περισσότερο τον ωραίο, το θαυμαστό τόπο τους.
Κυρίες και Κύριοι
Βλέπετε σ' αυτό τον τόπο και γι' αυτούς τους ανθρώπους, κάποιοι προσφέρουν αγάπη, προβολή, υπερηφάνεια, χαρά. Κάποιοι άλλοι όμως, οι Τούρκοι, τους θυσιάζουν για τα επεκτατικά τους σχέδια, τους ταπεινώνουν, τους αλλοτριώνουν και τους δίνουν θλίψη και δυστυχία.
Οι Πομάκοι είναι Μουσουλμάνοι, μπορούν να είναι και Τούρκοι ή Βούλγαροι ή Έλληνες ή ό,τι άλλο θέλουν, γιατί, όμως, να παύσουν να μιλούν τη δικιά τους μητρική γλώσσα, να έχουν τις δικές τους παραδόσεις, τον δικό τους πολιτισμό;
Γιατί τόση καταπίεση, τέτοια τρομοκρατία;
Ειλικρινά θλίβομαι και συμπάσχω με τους καλούς αυτούς ανθρώπους. Σας ευχαριστώ.
. Ξάνθη 9-2-2006
Περί Πομάκων
Το νέο αυτό ιστολόγιο δημιουργήθηκε για να παρουσιάσει τις καταγραφές μου στα πομακοχώρια της Ξάνθης. Ξεκίνησα το 1964 εργαζόμενος ως δάσκαλος στο Μουσουλμανικό Ιεροσπουδαστήριο Εχίνου. Εργάστηκα εντατικά μέχρι το 1970 και συνεχίζω μέχρι σήμερα να ερευνώ την ιστορία, την καταγωγή, τη γλώσσα, τη θρησκεία και τα λαογραφικά των Πομάκων. Η προσπαθειά μου αφιερώνεται σε όλους τους Πομάκους και ιδιαίτερα προς τους μαθητές μου.
Όσοι θέλουν να επικοινωνήσουν μαζί μου μπορούν να μου στείλουν κάποιο μήνυμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση: petros1934@tellas.gr.
Θεσσαλονίκη 23/5/2010
ΠΕΤΡΟΣ Δ. ΘΕΟΧΑΡΙΔΗΣ
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)